Elektr ta minoti: (PDF) Shaharlar elektr ta’minoti

Содержание

ELEKTR TA’MINOTI KAFEDRASI | TDTU

Kafedra mudiri:
Raxmonov Ikromjon Usmonovich
Тexnika fanlari nomzodi
Telefon: +998 90 945-87-00
Qabul kunlari:
Dushanba 1400-1600
 Seshanba 1400-1600
 Chorshanba 1400-1600
 Juma1400-1600
E-mail: 

Kafedra tarixi:

«Elektr ta’minoti» kafedrasi 1971 yilda t.f.d., prof. T.M.Qodirov tomonidan tashkil etilgan. Kafedrani tashkil etishda Energetika fakultetining etakchi olimlari ishtirok etgan, bulardan, professorlar: X.F.Fozilov, T.M.Qodirov, dotsentlar: X.M.Asimov, I.N.Oranskiy, M.L.Aranov va boshqalar shular jumlasidandir. Ular bilan bir qatorda, kafedrani rivojlanishida professorlar X.G.Karimov, A.G.Saidxodjaev, M.Q.Bobojanov, dotsentlar: A.

D.Taslimov, M.J.Jalilov, I.A.Xazanovich, X.A.Alimov, A.N.Rasulov, E.G.Usmonov, T.H.Hakimov, A.A.Azizov, N.M.Pardabaeva, I.X.Siddikov, Yu.A.Tupoguz, D.A.Rismuxamedov, katta о‘qituvchilar: N.A.Barsova, A.L.Xolboeva, G.R.Rafikova, F.S.Mamarasulova va boshqalar о‘z hissalarini qо‘shdilar. Bugingi kunda kafedraning yosh avlod vakillari R.Ch.Karimov, I.U.Raxmonov, F.N.Tо‘ychiev, M.R.Rо‘zinazarov, I.I.Baxadirovlar ustozlar yо‘lini munosib davom ettirmoqdalar.

Hozirgi vaqtda “Elektr ta’minoti” kafedrasi respublikada о‘z yо‘nalishida bosh kafedra hisoblanadi. О‘z faoliyati davomida kafedra 7000 dan ortiq yosh yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlagan bо‘lib, bugungi kunda ular Respublikamizning sanoat korxonalarida, ilmiy-tekshirish va loyihalash tashkilotlarida elektr energiyani uzatib berish va taqsimlash, iste’mol qilishda, hamda zamonaviy tizimlarini ishlatishda, loyihalashda va ishlab chiqishda samarali mehnat qilib kelishmoqda. Kafedraga 1971-1984 yillarda professor T.M.Qodirov, 1985-2006 yillarda professor X.

G.Karimov, 2006-2018 yillara dots. Taslimov A.D. rahbarlik qilgan. 2018 yildan hozirgi kungacha PhD, dotsent I.U.Raxmonov kafedrani boshqarib kelmoqda.

Bakalavriat ta’lim yо‘nalishi:

5310200 – Elektr energetikasi (elektr ta’minoti) ta’lim yо‘nalishi  – fan va tеxnika sohasidagi yо‘nalish bо‘lib, u sanoat korxonalari va shaxarlarni elektr energiyasi bilan ta’minlash va istе’mol qilish uchun yaratish  va ulardan foydalanishga, soha istiqbolini bеlgilashga, kasbiy kо‘nikma, mutasaddilik qobiliyatiga yо‘naltirilgan inson faoliyatining vositalari, usullari, mеtodlari va uslublarining majmuasini о‘z ichiga oladi.

Magistra­tura mutaxasislik­lari:

5A310201 – Elektr ta’minoti (sanoat korxonalari va shaxarlar) magistratura mutaxassisligi – oliy, malaka oshirish va qayta tayyorlash, о‘rta maxsus, kasb-xunar ta’limi muassasalarida mutaxassislikka oid fanlarni о‘qitish; О‘zbеkiston Rеspublikasi Fanlar akadеmiyasi va tarmoq ilmiy-tadqiqot institutlarida; ilmiy-ishlab chiqarish birlashmalari; sanoat korxonalari va shaxarlarning elektr ta’minotini loyihalash, ishlab chiqarish, montaj qilish, sozlash va ishlatish bilan shug’ullanuvchi barcha sanoat tashkilotlar majmui.

Kafedra tarkibi:

  1. Raxmonov Ikromjon Usmonovich – kafedra mudiri, dotsent, texnika fanlari nomzodi
  2. 2.Taslimov Abduraxim Dexqonovich      – dots., texnika fanlari nomzodi;
  3. Saidxodjayev Anvar Gulyamovich – professor, texnika fanlari nomzodi;
  4. Rasulov Abdulxay Norxodjayevich – dotsent, texnika fanlari nomzodi;
  5. Usmonov Eldor Ganiyevich – dotsent, texnika fanlari nomzodi;
  6. Xakimov Tо‘raqul Xakimovich – dotsent, texnika fanlari nomzodi;
  7. Mamarasulova Feruza Sagatovna – katta о‘qituvchi;
  8. Rafikova Gulnora Rixsitillayevna – katta о‘qituvchi;
  9. Karimov Raxmatillo Choriyevich – katta о‘qituvchi;
  10. Tо‘ychiyev Furqat Nо‘monovich – katta о‘qituvchi;
  11. Baxadirov Ilyos Ismailovich –  assistent;
  12. Rо‘zinazarov Mirjalol Raxmonberdiyevich – assistent;
  13. Meliqо‘ziyev Mirkomil Voxidjon о‘g’li – assistent;
  14. Jalilova Dinora Anvarovna – assistent;
  15. Maxmutxonov Sultonxо‘ja Kamolxо‘ja о‘g’li – assistent;

Hozirgi vaqtda kafedrada doimiy faoliyat kо‘rsatib kelayotgan proffessor-о‘qituvchlar bilan bir qatorda ishlab chiqarish korxonalari va ilmiy mussasalarning qator olim va mutaxassislari ham о‘rundoshlik asosida professor-о‘qituvchilik faoliyatini olib borishmoqda. Ular qatoriga qyuidagilar kiradi:

  1. Xoshimov Foziljon Abidovich – professor, t.f.d. “О‘zbekenergo” AJ Ilmiy-texnika markazi MCHJ laboratoriya mudiri;
  2. Bobojanov Maxsud Kalandarovich – t.f.d., prof. О‘zR Intellektual mulk Agentligi direktori о‘rinbosari;
  3. Berdishev Abduraxim Sulaymonovich – t.f.n., TQXIMTI kafedra mudiri
  4.  Sattorov Xurshid Abdishukurovich    – t.f.n., TATU “Energiya ta’minlash tizimlari” kafedrasi dotsenti.

Ilmiy-tadqiqot ishlar:

Kafedraning ITI yо‘nalishi:
Energiya ta’minoti tizimini optimallashtirish, ularda energiya sarf–harajatlarini kamaytirish, energiya tejamkorligining yangi usullarini yaratish va yaratish va tadqiqot qilish. (Ilmiy rahbar, t.f.n., dots. Taslimov A.D.)
“Elektr ta’minoti” kafedrasining ilmiy tadqiqot ishlari bо‘yicha ustivor yо‘nalishlari:
  •  Energiya ta’minoti tizimida о‘zgarish texnikasi vositalari, kontaktsiz va yangi elektr motorlar yordamida energiya ta’minotining ilmiy asoslarini, printsiplarini va yо‘llarini rivojlantirish, energiya ta’minoti rejimlarini va elektr energiya sifatini yaxshilash. (Mas’ul ijrochi: t.f.n., dots.Rismuxamedov D.A. Ijrochilar: t.f.d. Bobojanov M.Q., ass. Tо‘ychiev F.N., kat.о‘q. Mamarasulova F.S.).
  • 2. Sanoat korxonalari va shaharlar energiya ta’minoti tizimida energshiyadan samarali foydalanish, energiya sarf-xarajatlarini kamaytirish va elektr ta’minoti tizimini optimallashning yangi uslublarini yaratish (Ma’sul ijrochi: t.f.n., dotsent Rasulov A.N. Ijrochilar: t.f.d. Xoshimov F.A., t.f.n., dots. Saidxodjaev A.G., dots. Raxmonov I.U., kat.о‘q. Karimov R.Ch., kat.о‘q. Rafikova G.R., t.f.n., ass. Rо‘zinazarov M.R., ass.M.V.Meliko’ziyev, ass.Baxodirov I.I., ass.Maxmutxonov S.K., ass.Jalilova D.A.).
Kafedrada ilmiy-tadqiqot ishlari bо‘yicha quyidagi davlat grantlari va xо‘jalik shartnomalari bajarilmoqda:
  • A-3-82 – Qora metallurgiya korxonalarining elektrda pо‘lat eritish pechlarida energiya resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirish usullari. t.f.n., dots. Taslimov A.D..
  • A-3-65 – Ventilyator tipidagi yuklama mexanizmlar yuritmasidagi asinxron motorlarni takomillashtirish va ish rejimlarini optimallash. t.f.n., dots. Rismuxamedov A.D..
  • ОТ-Аtex-2018-357 Kontaktsiz qurilmalarni qo’llash orqali elektr ta’minoti tizimini ishonchliligi va energiya samaradorligini oshirish
  • X/Sh-21/16 – “0,4-6-10 kVli elektr tarmoqlarida elektr energiya isroflarini taxlil qilish” t.f.n., dots. Taslimov A.D..

Ilmiy-tаdqiqоt ishlаri kafedraning yetakchi professor-о‘qituvchilarining rahbarliklarida оlib bоrilib, uni bajarishga barcha professor-о‘qituvchilаr, katta ilmiy xodim-izlanuvchilar, muxandislаr vа iqtidorli tаlаbаlаr jаlb etilgаn.Kafеdrada olib borilayotgan ilmiy-tadqiqot ishlari ishlab chiqarishning bugungi kungi muhim va dolzarb masalalarini hal etishga yо‘naltirilgan. Ilmiy tadqiqot ishlari natijalari mos ishlab chiqarish korxonalari va о‘quv jarayonida joriy etib kelinmoqda. Ilmiy-tеxnologik muammolar bazasidagi mavzular asosida bitiruv malakaviy ishlari, magistrlik dissеrtatsiyalari mavzulari shakllantirilgan.

Kаfеdrаdа bаjаrilаyotgаn ilmiy-tаdqiqоt ishlаrining nаtijаlаri Rеspublikа vа Xаlqаrо nаshrlаrdа chоp etilib, аnjumаnlаrdа mа`ruzаlаr qilinib kеlinmоqdа.

Kafedra a’zolari tomonidan sо‘nggi yillarda nomlari quyida keltirilgan ishlar uchun mualliflik guvohnomalari va patentlar olindi:

  • Taslimov A.D., Xoshimov F.A., Raxmonov I.U. Программа расчета энергетических показателей электросталеплавильного цеха // О‘zbekiston Respublikasi Intellektual Mulk Agentligi. Guvohnoma DGU №03369 28.10.2015
  • Xoshimov F.A., Raxmonov I.U. Программа расчета удельного расхода электроэнергии на выплавку электростали // О‘zbekiston Respublikasi Intellektual Mulk Agentligi. Guvohnoma DGU №03365 26.10.2015
  • Raxmonov I.U. Программа расчета удельного расхода электроэнергии по видам выпускаемой продукции прокатных цехов металлургических производств // О‘zbekiston Respublikasi Intellektual Mulk Agentligi. Guvohnoma DGU №0354417.02.2016
  • Yusupov F., Tо‘ychiyev F.N., Bobojanov M.K., Rismuxamedov D.A. Программа построения и расчета картин намагничивающих сил. О‘zbekiston Respublikasi Intellektual Mulk Agentligi. Guvohnoma 31.01.2018.
  • Rismuxamedov D. A., Tо‘ychiyev F.N., Shamsutdinov H.F.. Трехфазная полюсопереключаемая обмотка на соотношения полюсов 2/5. Заявка на изобретение. IAP 20180027. 23.01.2018.
  • Rismuxamedov D.A., Bobojanov M.K., Tо‘ychiyev F.N. Трехфазная полюсопереключаемая обмотка на 10/12 полюсов. Заявка на изобретение. IAP 20180133. 03.04.2018.
  • Bobojanov M.M., Zayniddinov M.N., Bobojanov M.K.. Программа моделирования полюсопереключаемых обмоток двухскоростных двигателей. О‘zbekiston Respublikasi Intellektual Mulk Agentligi. Guvohnoma DGU 20180249. 09.04.2018.
  • Usmanov E.G., Rasulov A.N., Karimov R.Ch. Ночизиқли динамик электр занжиридаги жараёнларни аниқлаш дастури. О‘zbekiston Respublikasi Intellektual Mulk Agentligi. Guvohnoma № DGU 20180350. 25.05.2018.
  • Raxmonov I.U., Xoshimov F.A., Rasulov A.N., Taslimov A.D. Программа расчета удельного расхода электроэнергии на технологических линиях промышленных предприятий // О‘zbekiston Respublikasi Intellektual Mulk Agentligi. Guvohnoma DGU №0354317. 02.2016
  • Rasulov A.N., Raxmonov I.U., Меликузиев М.В. Прогармма расчета определения потерь энергии в оборудованиях подстанций металлургических предприятий // О‘zbekiston Respublikasi Intellektual Mulk Agentligi. Guvohnoma № DGU №0431218.03.2017.
  • Raxmonov I.U., Niyozov N.N. Программа Avto_prognoz для прогнозирования электропотребления на предприятиях машиностроения // О‘zbekiston Respublikasi Intellektual Mulk Agentligi. Guvohnoma DGU №05345 31.05.2018Kаfеdrаdа elеktrоenеrgеtikа yо‘nаlishi bazasidagi ilmiy mutаxаssisliklаr bo`yichа kata ilmiy xodim – izlanuvchilar instituti  faoliyat kо‘rsatib kelmoqda.

О‘quv-uslubiy ishlari:

Kafеdrada о‘qitiluvchi fanlardan о‘quv qо‘llanma va darsliklar tayyorlashga alohida e’tibor qaratilgan. Sо‘nggi yillarda kafеdraning profеssor-о‘qituvchilari tomonidan bir qator monografiya, darslik va о‘quv qо‘llanmalar yaratilgan bо‘lib, ularning asosiylari quyidagilardir:

  • Taslimov A.D., Rismuxamedov D. A., Mamarasulova F.S. Rele himoyasi va avtomatikasi. О‘quv qо‘llanma. – T.: Iqtisod moliya, 2013.
  •  Xoshimov F.A., Taslimov A.D. Energiya tejamkorligi asoslari. О‘quv qо‘llanma. – T.: Voris, 2014.
  •  Karimov X.G., Bobojonov M.Q. Avtomatik boshqarish va rostlash nazariyasi asoslari. О‘quv qо‘llanma. – T.: Intellekt ekspert, 2014.
  •  Xoshimov F.A., Taslimov A.D. Energiya tejamkorligi asoslari. О‘quv qо‘llanma. – T.: Vneshinvestrom, 2014.
  • 5. Karimov X.G., Rasulov A.N., Taslimov A.D. Elektr tarmoqlari va tizimlari. О‘quv qо‘llanma. – T.: Tafakkur qanoti, 2015.
  •  Karimov R.Ch., Rafikova G.R. Elektr havfsizligi asoslari. О‘quv qо‘llanma. – T.: Spektrum media, 2015.
  •  Saidxodjaev A.G. Elektr yoritish. О‘quv qо‘llanma. – T.: Tafakkur bо‘stoni, 2015.
  •  Saidxodjaev A.G. Energiya tejamkorlik asoslari. Darslik. – T.: Lesson press, 2015.
  •  Saidxodjaev A.G. Shahar elektr ta’minoti. Darslik. – T.: Fan-texnologiya, 2015.
  •  Xakimov T. X. va boshq. Elektr texnologik qurilmalar. О‘quv qо‘llanma. – T.: Spektrum media, 2015.
  •  Xoshimov F.A., Taslimov A.D., Raxmonov I.U. Elektr ta’minoti tizimida energiya nazorati va hisobi. – T.: Iqtisod moliya, 2015.
  • Saidxodjaev A.G. Energetika tekshiruvi (auditi) usullari va jihozlari. – T.: Noshirlik yog’dusi, 2015.
  •  Rasulov A.N., Raxmonov I.U. Elektr tarmoqlari va tizimlari. Darslik. – T.: Fan-texnologiya, 2018.
  •  Xoshimov F.A., Taslimov A.D., Raxmonov I.U. Energiya tejamkorligi asoslari. Darslik. – T.: Fan-texnologiya, 2018.

Bundan tashqari kafеdrada olib boriluvchi barcha fanlardan tajriba va amaliy ishlari hamda kurs ishlari va loyihalari uchun zaruriy uslubiy kо‘rsatmalar tayyorlangan:

  •  Taslimov A.D., Rasulov A.N., Mamarasulova F.S., Raxmonov I.U. Elektr tarmoqlari va tizimlari fanidan amaliy mashg’ulotlar uchun uslubiy qо‘llanma. – T.: ToshDTU, 2014.
  •  Taslimov A.D., Rismuxamedov D.A., Raxmonov I.U. Elektr ta’minoti tizimida energiya nazorati va hisobi fanidan laboratoriya ishlari uchun uslubiy qо‘llanma. – T.: ToshDTU, 2014.
  •  Raxmonov I.U. Elektr ta’minoti asoslari fanidan amaliy mashg’ulotlarni bajarish uchun uslubiy qо‘llanma.– T.: ToshDTU, 2015.
  •  Saidxodjaev A.G., Saidxodjaeva M.A. Energiya tejamkorlik asoslari fanidan tajriba ishlari uchun uslubiy qо‘llanma. .– T.: ToshDTU, 2015.
  •  Saidxodjaev A.G., Saidxodjaeva M.A. Energiya tejamkorlik asoslari fanidan amaliy va mustaqil ishlar uchun uslubiy qо‘llanma. .– T.: ToshDTU, 2015.
  •  Rismuhamedov D.A., Mamarasulova F.S., Tо‘ychiev F.N. Releli himoya va avtoatika fanidan laboratoriya ishlarini bajarish uchun uslubiy kо‘rsatma. .– T.: ToshDTU, 2015.
  •  Rismuxamedov D.A., Karimov R.Ch., Tо‘ychiev F.N. Sanoat korxonalarining elektr ta’minoti fanidan amaliy mashg’ulotlarni bajarish uchun uslubiy kо‘rsatma. .– T.: ToshDTU, 2015. 8. Rasulov A.N., Raxmonov I.U. Elektr energiyani uzatish, taqsimlash va iste’mol qilish fanidan amaliy mashg’ulotlarni bajarish uchun uslubiy kо‘rsatma. .– T.: ToshDTU, 2017.
  •  Raxmonov I. U., Niyozov N.N. Elektr yoritish fanidan amaliy mashg’ulotlarni bajarish uchun uslubiy kо‘rsatma. .– T.: ToshDTU, 2018.
  •  Raxmonov I.U., Baxodirov I.I. Energiya tejamkorligi asoslari fanidan amaliy mashg’ulotlarni bajarish uchun uslubiy kо‘rsatma. .– T.: ToshDTU, 2018.

Kafedraning xalqaro aloqalari:

Kafedra quyidagi oliy ta’lim muassasalari bilan xamkorlik qiladi: Moskva energetika instituti;Germaniya Gannover universiteti; Germaniya Darmitand texnika universiteti; Berlin texnika universiteti; Malayziya Mara universiteti; Toshkent temir-yо‘l muxandislari instituti; Toshkent axborot texnologiyalari instituti; Toshkent Irrigatsiya va qishloq xо‘jaligi muxandislari instituti; Farg’ona politexnika instituti; Qarshi davlat universiteti; Navoiy davlat konchilik instituti.

О‘qitishning DUAL tizimi:

О‘qitish jarayonidagi samaradorlik nazariy bilimlarni amaliyot bilan mustahkamlash orqali amalga oshiriladi. Shu maqsadda ishlab chiqarish korxonalarida kafedraning filiallari tashkil etilgan bо‘lib, bu filiallarda kafedraning bakalavriat ta’lim yо‘nalishlari uchun “Elektr xavfsizlik asoslari” va “Elektr ta’minoti tizimining motaji va ishlatish” fanlaridan amaliyot va tajriba mashg’ulotlari о‘tkaziladi. Dars mashg’ulotlarini о‘tkazishda korxonalarning yetakchi mutaxassislari ishtirokida mahorat darslari tashkil etiladi.

Kafedradagi laboratoriya xonalari:

318- xona:«Elektr ta’minoti tizimida energiya hisobi va nazorati» fanidan tajriba xonasi

316-xona:Magistrant va ilmiy tadqiqotchilarning tadqiqot xonasi. Germaniyadan keltirilgan zamonaviy qurilmalar bilan ta’minlangan.

323-xona:«Releli himoya va avtomatika» fanidan tajriba xonasi.

Elektr: Rus tilida, tarjima, so’zning ma’nosi, sinonimlar, antonimlar, misollar | O’zbek — Rus tarjimon

Inson atom bombalarida va atom elektr stantsiyalarida qanday qilib energiyadan energiya chiqarishni kashf etdi.

Человек открыл, как высвобождать энергию из материи в своих атомных бомбах и на своих атомных электростанциях.

Yarimo’tkazgichli kvant nuqta va nanopartikullarni o’z ichiga olgan uchinchi gen elektr quyosh plitasi.

Электрический солнечный лист третьего поколения, включающий полупроводниковые квантовые точки и наночастицы.

Elektr vilkasini tortadigan vaqt, odamlar.

Пора выдернуть вилку из розетки, ребята.

Ma’lum bo’lishicha, asosiy sabablar noto’g’ri va noto’g’ri ishlatilgan maishiy texnika va elektr simlari.

Ну и получается, что основными причинами являются неисправные и неправильно используемые приборы и электропроводка.

Yo’q, uning elektr jihozlarini ulgurji savdosi bilan shug’ullanadiganlar!

Нет, это оптовые продавцы бытовой техники!

Tadqiqotchilar teriga elektr tokini qo’llaganlarida, moslamalar qora disklarni tekislab, kengaytirib, sun’iy terining rangini o’zgartirib, rangini o’zgartirdi.

Когда исследователи применили электричество к коже, устройства сплющили и расширили черные диски, потемнев и изменив цвет искусственной кожи.

Elektr-optik modulyator buzilgan.

Электрооптический модулятор поврежден.

Daryolarni doimiy ravishda yo’q qilishdan tashqari atom elektr stantsiyalari aholi uchun har qanday radioaktivlik xavfini oldini oladimi?

Исключают ли атомные электростанции, помимо постоянного разрушения рек, какую-либо угрозу радиоактивности для населения?

Ma’lum bo’lishicha, siz do’kondan sotib olgan muntazam Play-Doh elektr tokini o’tkazadi va o’rta maktab fizikasi o’qituvchilari bundan yillar davomida foydalanib kelmoqdalar.

Оказывается, обычный Play-Doh, который вы покупаете в магазине, проводит электричество, и учителя физики средней школы использовали это в течение многих лет.

Janob Park, bu oyda sizning elektr to’lovingiz yuqori bo’lganini eshitdim.

Мистер парк, я слышал, что ваш счет за электричество был высоким в этом месяце.

bog’laydi . Vazirlikda men moslashtirilgan elektr aravani boshqaraman. Mening ehtiyojlarimga qarab.

В министерстве я езжу на электрической тележке, приспособленной для моих нужд.

Elektr energiyasi tomonidan ishlab chiqarilgan oldindan dasturlashtirilgan harakatlar.

Запрограммированные движения, генерируемые электрической энергией.

Ular orqali zararlangan hududlarga etkazilgan elektr toki urishi ko’pikni darhol tajovuzkorlik alomatlarini beradi.

Электрические разряды, подаваемые через них в пораженные участки, дают пену немедленных симптомов агрессии.

Shaharning markaziy qismi elektr uzatish liniyalari va elektr uzilishlari sababli radio aloqasidan mahrum qilingan.

Центральная часть города отключена от радиосвязи из-за повреждения линий электропередач и сбоя в электроснабжении.

Dastlabki yillarida shifokorlar miyaga kuchli elektr tokini kiritib, butun vujudga tutqanoqni keltirib chiqardi, bemorlar tillarini tishlashi yoki hatto suyaklarini sindirishlari mumkin edi.

В первые годы болезни врачи вводили в мозг сильный электрический ток, вызывая судороги во всем теле, во время которых пациенты могли прикусить язык или даже сломать кости.

Biz ushbu elektr stantsiyani yopib qo’yishimiz kerak.

Мы должны остановить эту электростанцию.

Yoki atom elektr stantsiyalari yaqinida yashovchilar haqida nima deyish mumkin?

Или как насчет людей, которые живут рядом с атомными электростанциями?

Ushbu teatrda chiroqlar bilan ishlaydigan elektr energiyasi bir necha daqiqa oldin ishlab chiqarilgan edi.

Электричество, питающее свет в этом театре, было произведено всего несколько минут назад.

Agar siz butun elektr energiyasini quyosh va shamoldan birlashtirsangiz, u aslida yadro pasayishining deyarli yarmini tashkil qiladi.

Когда вы объединяете все электричество от солнца и ветра, вы видите, что оно фактически едва составляет половину снижения от ядерного.

Miyadagi neyronlar elektr signallari orqali aloqa qiladi, bu bizning miya kimyomizga ta’sir qiladi, kayfiyat va xulq-atvorga hissa qo’shadi.

Нейроны в головном мозге общаются с помощью электрических сигналов, которые влияют на химию нашего мозга, способствуя настроению и поведению.

Elektr eng kam qarshilik ko’rsatish yo’lini bosib, uning orqasidan chiqib ketdi.

Электричество пошло по пути наименьшего сопротивления, выходя из ее спины.

Elektr toki fotonlarning chiqishini keltirib chiqaradi.

Электрический ток вызывает разряд фотонов.

To’g’ridan-to’g’ri elektr qutilariga.

Прямо к силовому бункеру.

Elektr uzilib qolganida, Eversons yuqori qavatda yotoqxonasida edi.

Эверсоны были в своей спальне наверху, когда отключили электричество.

Eels elektr impulslaridan, kitlar echolokatsiyadan, fillar seysmik tebranishlardan foydalanadi …

Угри используют электрические импульсы, киты-эхолокацию, слоны-сейсмические колебания…

Tom elektr muhandisi bo’lishni xohlaganligini aytdi.

Том сказал, что хочет стать инженером-электриком.

Bu kondensatdagi qisqa tutashgan elektr uzatish liniyalaridan biri bo’lishi kerak.

Это должна быть одна из подсекционных линий электропередач, замыкающихся в конденсате.

Ko’rinib turgan elektr qisqa tutashuvi yong’inni keltirib chiqardi, natijada olti nafar yangi tug’ilgan chaqaloq o’ldi va besh kishi jarohat oldi, davlatga qarashli Giulesti tug’ruqxonasining reanimatsiya bo’limida.

Очевидное короткое замыкание привело к пожару, в результате которого погибли шесть новорожденных и еще пятеро получили ранения в отделении интенсивной терапии государственного родильного дома Джулешти.

Va u mehnatni tejaydigan asboblarni ishlatish uchun elektr uzatish liniyalarini o’rnatdi.

И он проложил линии электропередач, чтобы запустить свои трудосберегающие устройства.

So’nggi 40 yil davomida uning tadqiqotlari energiya va tortishish maydonlarining manbai sifatida elektr zaryadlangan plazmaning dinamikasiga bag’ishlangan.

В течение последних 40 лет его исследования были сосредоточены на динамике электрически заряженной плазмы как источника энергии и гравитационных полей.

Xo’sh, kimda elektr rozetkalari bor?

Хорошо, а у кого здесь есть электрические розетки?

Menga elektr rozetkasi kerak.

Мне нужна электрическая розетка.

Asosiy yo’nalishlarga yo’lovchi va yuk tashish, Podgoritsa va Tirana o’rtasida yuqori kuchlanishli elektr uzatish liniyasini qurish to’g’risida bitimlar imzolanishi kiradi.

Основные события включали подписание соглашений о пассажирских и грузовых перевозках, а также о строительстве высоковольтной линии электропередачи между Подгорицей и Тираной.

Ushbu qurilmalardan biri noto’g’ri elektr tarmog’ini muvaffaqiyatli ta’mirlaganini tushunaman.

Насколько я понимаю, одно из этих устройств успешно отремонтировало неисправную электросеть.

Elektr ta’minoti tarmog’i haqida nima deyish mumkin?

А как насчет электросети?

Haqiqatan ham termoyadroviy elektr stantsiyasini ishlab chiqarish qancha turadi, deb o’ylaymiz.

Мы делаем оценки того, сколько, по нашему мнению, будет стоить создание термоядерной электростанции.

Va bu kabi narsalarni elektr manbaiga ulab qo’yish ajdodlarimizning aqldan ozgan ahmoqligi deb o’ylashingiz mumkin.

И вы можете подумать, что это было невероятно глупо со стороны наших предков-подключать вещи к такой электрической розетке.

Men elektr energiyasini va oylik to’lovlarni to’lashim kerak.

Мне нужно оплатить электричество и ежемесячные счета.

Agar biz samaraliroq elektr energiyasidan, maishiy texnika vositalaridan foydalansak, atmosfera havosiga etkazilishi mumkin bo’lgan global isish ifloslanishidan tejashimiz mumkin.

Если мы будем использовать более эффективное электричество, бытовые приборы, мы сможем сэкономить так много от загрязнения глобального потепления, которое в противном случае было бы выброшено в атмосферу.

Ular sizning tanangiz orqali 200 million voltli elektr energiyasini tortib olgandan so’ng, qolgan kunlaringizni kuldonda o’tkazish istagi paydo bo’ladi.

Как только они прокачивают 200 миллионов вольт электричества через ваше тело, вы имеете тенденцию проводить остаток своих дней в пепельнице.

Xo’sh, bu suv elektr energiyasi bilan ishlaydigan nasoslar orqali tortiladi.

Хорошо, что вода качается насосами, которые питаются от электричества.

Peterburg tarmog’i hozirda elektr quvvati oqishini boshdan kechirmoqda.

Петербургская сеть сейчас испытывает утечку энергии

elektr tokini zaryadsizlantirishga imkon beradigan ikkita membranadan tashqari . u sug’oradi, qolgan qalin terisi ideal izolyator bo’lib xizmat qiladi.

За исключением двух мембран, которые позволяют электрическому току быть разряженным в воду, остальная часть толстой кожи служит идеальным изолятором.

Elektr tok manbaiga murabbo tushirdim va qisqa tutashuv yuz berdi.

Я пролил варенье на электрическую розетку и произошло короткое замыкание.

Toki ular tegirmonchi va uning yordamchilari singari, fermer xo’jaliklarining hayotini osonroq va baxtli qilish uchun avtomobillar va radiolar, elektr va boshqa qulayliklarni sotib olishsin.

До тех пор, пока они, как Мельник и его помощники, не смогут купить автомобили, радио, электричество и другие удобства, чтобы сделать жизнь на ферме легче и счастливее.

Qalqon generatoridagi kirish tamponlarini xom elektr energiyasini foydali quvvatga susaytirishi uchun ishontiradigan subroutineni ishga tushirishim kerak.

Мне нужно запустить подпрограмму, которая убедит входные буферы в генераторе щита ослабить исходное электричество до полезной мощности.

Gabriel raqamli reaktorni elektr tarmog’iga kiritdi.

Габриэль только что подключил цифровой реактор к электросети.

Elektr atrofida ishlash.

Работаем без электричества.

Ha, elektr energiyasi uchun to’lovlarni yoki onangizga yuborgan alimentimni to’lamaydi.

Да ладно, он не оплатит счета за электричество или алименты, которые я отправлю твоей матери.

Har kim o’zining elektr ixtirolari bilan dunyoni o’zgartirayotgan bu sirli ajnabiy haqida ko’proq bilmoqchi edi.

Всем хотелось побольше узнать об этом загадочном иностранце, который своими электрическими изобретениями преображал мир.

Epilepsiya miyadagi nazoratsiz elektr faolligidan kelib chiqadi.

Эпилепсия возникает в результате неконтролируемой электрической активности мозга.

Miyaning o’rta qismida minimal elektr faolligi.

Минимальная электрическая активность в среднем мозге.

Bu elektr narsa?

Эта электрическая штука?

Bizda elektr stul bor edi.

У нас был электрический стул.

Uning qo’shimcha qilishicha, hukumat elektr energiyasi narxlarining ko’tarilishi hozirgi turmush darajasiga ta’sirini tahlil qilish uchun ishchi guruhini tuzgan.

Она добавила, что правительство создало рабочую группу для анализа влияния повышения цен на электроэнергию на текущий уровень жизни населения.

Bu elektr toki urishi uchun mashina.

Это машина для генерации электрических разрядов.

Miya elektr faolligini xaritasi deb nomlangan dastur shundan so’ng miyadagi ushbu anormallikning manbaini trigulyatsiya qiladi.

Программа, называемая картированием электрической активности мозга, затем триангулирует источник этой аномалии в мозге.

Oldin ikki marta, menga yuzlab elektr meduzalar … o’z-o’zidan dengiz sohiliga birdan yuvilib ketadigan kamdan-kam uchraydigan hodisani — rezina oqimini kuzatish nasib etdi.

Только дважды до этого мне посчастливилось наблюдать резиновый прилив… то редкое явление, когда сотни электрических медуз… спонтанно смываются на плацдарм сразу.

Menimcha, kostyumingizdagi payvandlash mash’alasiga elektr elementini qo’shib, uni plazma aravaga aylantira olaman.

Я думаю, что смогу добавить электрический элемент к сварочной горелке на вашем костюме и превратить его в плазменную пилу.

Plasma asoslangan elektr kirish.

Плазменная силовая индукция.

Elektr tokini simulyatsiya qiling, to’rtinchi bo’linma.

Смоделируйте электрическую неисправность, четвертый отсек.

Mala elektr qutbimi?

Была ли мала электрическим полюсом?

Shunday qilib, barqaror elektr energiyasini ishlab chiqarishni hal qilishimiz kerakligini hisobga olsak, transport vositasi sifatida elektromobillarga ega bo’lishimiz mantiqan to’g’ri keladi.

Поэтому, учитывая, что мы должны решить проблему устойчивого производства электроэнергии, то для нас имеет смысл иметь электромобили в качестве вида транспорта.

Men boshqa to’qima zararlanishining boshqa dalillarini topmadim … Yoki elektr toki kuyishi yoki boshqa jiddiy shikastlanishlar.

Я не нашел никаких других признаков повреждения тканей… Или электрические ожоги или любые другие серьезные травмы.

Miya to’lqinlari shunchaki elektr impulslari, shuning uchun nazariy jihatdan ularni boshqarish mumkin, agar bilsangiz.

Мозговые волны-это всего лишь электрические импульсы, поэтому теоретически ими можно манипулировать, если знать, как это делается.

Yangi elektr to’g’oni uchun hukumat ushbu vodiyga muhtoj.

Правительству нужна вся эта долина для строительства новой плотины.

Uch qavatli elektr uzilishlari.

Отключение электроэнергии на трех палубах.

Uni elektr shnuriga osib qo’yganini topdim.

Я нашел его повешенным на электрическом шнуре.

Rasmiylar silikon izolatsiyasining yomonlashuvi … tozalash moslamasining elektr ulagichida … yonuvchi suyuqlik oqib chiqishi mumkin deb hisoblashadi.

Чиновники считают ухудшение состояния силиконовой изоляции… на электрическом разъеме к насосу мусорщика… возможно, произошла утечка горючих жидкостей.

Endi ushbu motorli yordam bantlari sizning qo’llaringiz va oyoqlaringiz uchun elektr stimulyatsiyasini ta’minlaydi.

Теперь эти вспомогательные моторные ленты обеспечат вам электрическую стимуляцию рук и ног.

Bu yuqori darajadagi elektr tarmog’idagi manipulyatsiya veb-ga asoslanganmi?

Было ли это манипулирование агрегированной энергосистемой на базе Интернета?

Biz biotexnologiyani atom elektr stantsiyalariga nisbatan xuddi shunday tekshiruv bilan ko’rib chiqamiz.

Мы относимся к биотехнологии с таким же вниманием, как и к атомным электростанциям.

Masalan, elektr stantsiyasida, sizning katta bug ‘turbinangiz tezligi oshib ketganda, siz milisaniyadagi relef vanalarini ochishingiz kerak.

Так, например, на электростанции, когда ваша большая паровая турбина получает слишком большую скорость, вы должны открыть предохранительные клапаны в течение миллисекунды.

Tovar va rang menga uning elektr ta’minoti kompaniyasiga tegishli ekanligini aytadi.

Бренд и цвет говорят мне, что это принадлежит компании преимущества энергоснабжения.

Havodan yoki to’g’ridan-to’g’ri suyuqlik uzatilishidan emas, balki elektr statik zarbasidan.

Не через воздух или через прямую передачу жидкости, а через электрический разряд.

Elektr toki urilib, yorug’lik simyog’ochidan mis simni o’g’irlamoqchi bo’ldi.

Убил себя электрическим током, пытаясь украсть медный провод с фонарного столба.

Zavodda metallni qayta ishlashda ishlagan. Elektr qurilmalari ishlab chiqaradi.

Работала на заводе по переработке металла. Производила электрические устройства.

Shunga qaramay, ushbu tarmoq tarmog’ida elektr energiyasidan foydalanish mahalliy o’rtacha ko’rsatkichdan uch baravar ko’p.

Тем не менее, потребление энергии в этом сетевом секторе в три раза выше среднего местного значения.

Atom energiyasi elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun ishlatiladi.

Атомная энергия используется для производства электроэнергии.

Untitled Document

Elektr ta’minoti kafedrasi mudiri

Texnika fanlari nomzodi, dosent

Shoymatov Boboqul H.

 

«ELEKTR TA’MINOTI» KAFEDRASI FAOLIYATI

1972 yilda TashPIning fakul’teti (Navoiy shahri) huzurida kafedrasi tashkil etildi. Kafedra mudiri, t.f.n. doc. S.A. Rakoviskiy saylandi. Kafedrada S. A. Rokoviskiy, O. M. Mamanov, N. Kamolov, U.A. Amonov, N.A. Verteeva kabi uqituvchilar faoliyat ko`rsata boshladi.

1983 yilda kafedrasidan kafedrasi ajralib chiqdi.

1988 yilda TashPIning Navoiy filiali BuxDU va ESTIning filaliga aylantirildi. Bu vaqtda kafedra mudiri etib dos. J.M Isamuhamedov saylandi.

1995 yil noyabr oyidan boshlab kafedraning nomi deb yuritila boshladi. Shu yildan boshlab kafedrada kafedra mudiri t.f.n., doc. Shoymatov B.H vazifasini bajarib kelmoqda.

1990 yilda birinchi marta ho`jaligi elektr ta’minoti> mutahassisligi bo`yicha 20 nafar mutahassis tayorlab chiqarildi.

1995 yilda ikki mutahassislik — va yunalishlari bo`yicha talabalar qabul qilindi. 1999 yilda har ikkala yo`nalish buyicha birinchi qaldirg`ochlar 39 nafari bakalavr bo`lib bitirishdi. Bulardan 4 tasi Toshkent Davlat Tehnika universitetida magistirlikni olish uchun o`qishni davom ettirishdi.

2000 yil kafedrasi tarkibiga kafedrasi kiritildi. Shu bilan birgalikda bu kafedrada faoliyat ko`rsatib kelayotgan f.m.f.n. doc. Hudoyberdiev E.N., t.f.n.doc.Shukurov N.Sh., katta uqituvchi Muhtorov O.H., assistent Tovbayev A.N.lar ham kafedrasida uz faoliyatini davom ettirishganlar.

Hozirgi kunda kafedrada mutahassisligini tugatib viloyatimiz sanoat korxonalarida hizmat qilayotgan kafedra bitiruvchilari Vazirligi movuni R.O.Raimov, ning bosh energetigi V.N.Gnilika, bosh energetigi Z.T.Kulmametov, ijara-montaj qurilish> korxonasi, elektr montaj bo`limi boshlig`i V.D.Kuznicov, , ishlab chiqarish bo`lim boshlig`i B.Sharipov, Navoiy sement zavodi ning bosh energetigi A.Azimov, muovini N.Sirojov, Navoiy davlat issiqlik elektr stanciyasi elektr sehi boshlig`i Shukurov T., stanciya navbatchilar boshlig`i Murtazayev I., Koraev H. lar kafedraning fahryilaridir.

Professor o`qituvchilar tarkibi

1. Шойматов Б.Х. 15.01.1957. ?збек. ТошПИ Энергетика факультетини битирган (1985). Техника фанлари номзоди (1995), доцент (2002).Кафедра мудири.

Номзодлик диссертацияси: Исследование и разработка автопараметрических делителий частоты на базе обратимыхпреобразавателей частоты (1995).

Асосий илмий ишлари: 38дан орти? чоп ?илинган илмий ишлари б?либ, булар илмий ма?олалар, услубий ??лланма, авторлик гуво?номаси, давлат стандарт ва тезис докладлар ташкил этади.

 

Курбонов А.А. — 5.02.1957. ?збек. ТИТЛП факультетини битирган (1983). Техника фанлар номзоди (1992), доцент (1993). К.укит.

Номзодлик диссертацияси: Механизация процесса выполнения орноментальныхвышивальных операций с приминением мет. ниток (1992).

Асосий илмий ишлари: 51 дан орти? чоп ?илинган илмий ишлари б?либ, илмий ма?олалар, услубий ??лланма, авторлик гуво?номаси, давлат стандарт ва тезис докладлар ташкил этади.

 

Саъдуллаев Мардулло. 1.06.1956. ?збек. ТошПИ Энергетика факультетини битирган (1986). К.укит.

Номзодлик диссертацияси: Автоматические регулирование мощност КБ в Промышленных предприятиях.

Асосий илмий ишлари: 20_дан орти? чоп ?илинган илмий ишлари б?либ, шундан 1та монография, ?олгани эса илмий ма?олалар, услубий ??лланма, авторлик гуво?номаси, давлат стандарт ва тезис докладлар ташкил этади.

Тавбаев Акрам Нурмонович — 25.01.1970. ?збек. СамГУ, Физика факультетини 1993 йил битирган, доцент.

Докторлик диссертацияси: .

Асосий илмий ишлари: 30 тадан орти? чоп этилган илмий ишлари, авторлик гуво?номаси, услубий ??лланма ва тезис докладлари мавжуд.

Зокиров Баходир Шавкатович — 13.03.1977. ?збек. НДКИ, факультетини 1999 йил битирган, катта укитувчи.

Асосий илмий ишлари: 5 тадан орти? чоп этилган илмий ишлари, услубий ??лланма ва тезис докладлари мавжуд.

 

Аloqa sohasining elektr ta’minoti | infoCOM.UZ

Аloqa sohasining elektr ta’minoti
11.10.2012
Rukn: Texnologiya.
Muallif: Saydulla Jurayev, Abdurahmon Jo‘rayev.

Aloqa sohasining faoliyatida turli telekommunikatsiya apparatlar (ma’lum sig‘imli telefon stansiyalari, serverlar, kommutatorlar va boshqalar)dan foydalaniladi. Bunday qurilmalar doimiy ishchi holatida bo‘ladi va uzluksiz elektr manbaasi bilan ta’minlanishi zarur.

Telekommunikatsiya apparatlari uchun birlamchi manbai ta’minoti sifatida elektr tarmog‘idan foydalaniladi. Elektr energiyasining ikkilamchi manbaa ta’minoti sifatida akkumulyatorlarning zaxiralangan energiyasidan foydalaniladi va shu qatorda dizel generatorlari, shamol generatorlari, quyosh energiyalaridan foydalanish ham mumkin. Elektr tarmog‘idan olinadigan energiya yordamida, telekommunikatsiya apparatlari ishlaydi va akkumulyatorlarga energiya zaxirasi yig‘iladi. Ikkilamchi energiya manbai zaxirasini saqlash uchun, doimiy manba ta’minoti elektr tarmog‘idan olinadi. Elektr tarmog‘ida energiya ta’minotining uzilishi yuz berganda telekommunikatsiya apparatlari ikkilamchi manbai bilan ta’minlanadi.

Elektr tarmog‘idagi bir fazali o‘zgaruvchan ~220V kuchlanishdan foydalanib, telekommunikatsiya apparatlarini manba bilan ta’minlash mumkin. Fazalararo o‘zgaruvchan ~380V kuchlanishni hosil qiladigan uch fazali elektr tarmog‘ining nolga nisbatan har bir fazasidagi o‘zgaruvchan ~220V kuchlanishdan foydalanib, umumiy quvvatdagi energiyani telekommunikatsiya apparatlariga ulash, bugungi kunda amaldagi ishlardan biridir.

«O‘zbektelekom» AK’ning filiallarida (masalan: Toshkent, Andijon, Surxondaryo, Sirdaryo, Navoiy va boshqa filiallarida) ZTE, Huawei nomli avtomat telefon stansiyalari mavjud va bu stansiyalar o‘zgarmas –48V kuchlanish bilan ishlaydi. Telefon stansiyasini manba bilan ta’minlash uchun, elektr tarmog‘idagi o‘zgaruvchan ~220V kuchlanishdan foydalaniladi. Buning uchun o‘zgaruvchan ~220V kuchlanishni, o‘zgarmas –48V kuchlanishga o‘zgartiradigan, impulsli kuchlanishni o‘zgartirgich(IKO‘)lar manba ta’minoti sifatida ishlaydi. IKO‘larning o‘zgaruvchan ~220V kuchlanishga ulanadigan klemmalari, kirish klemmalari deyiladi. Stansiyaga o‘zgarmas –48V kuchlanish uzatadigan klemmalari, chiqish klemmalari deyiladi.

Umumiy iste’mol quvvati P bo‘lgan Huawei telefon stansiyasini manba bilan ta’minlash uchun, har birining umimiy chiqish quvvati 0.2P bo‘lgan beshta IKO‘ qurilmalaridan foydalanilgan. Telefon stansiyasining –48V kuchlanish ulanadigan kirish klemmalariga, IKO‘ning –48V kuchlanish beradigan chiqish klemmalari ulangan. Stansiyaning zaruriy iste’mol quvvati Pni, chiqish quvvati 0.2P bo‘lgan IKO‘lar yordamida tashkil qilish uchun, IKO‘larning chiqish klemmalari parallel ravishda ulangan (1-rasm).

IKO‘lar, o‘zgaruvchan ~220V kuchlanishli bir fazali elektr tarmog‘iga ulanishga mo‘ljallangan. Iste’molchilarga elektr tarmog‘idagi kuchlanishning belgilangan me’yorda bo‘lishiga hech bir tashkilot tomonidan kafolat berilmaydi, shu sabab telefon stansiyasini me’yoriy bir fazali o‘zgaruvchan ~220V kuchlanish bilan ta’minlashning imkoni yo‘q. Telefon stansiyasi uchun uch fazali elektr tarmog‘idan foydalanish, tarmoqdagi energiya uzilishlari vaqtidagi kamchiliklarni qisman to‘ldirishi mumkin, ya’ni A, B, C fazalardan birortasida kuchlanish qisqa vaqt bo‘lmaganda, boshqa fazalarning birida kuchlanish mavjudligi saqlanishi mumkin. Demak A, B, C fazalardan birida kuchlanish qisqa muddat bo‘lmaganda ham telefon stansiyasi birlamchi energiya bilan ta’minlanadi.

Huawei telefon stansiyasini beshta IKO‘ qurilmalari yordamida uch fazali elektr tarmog‘iga ulash uchun dastlab, ikkita IKO‘ning kirish klemmalari parallel ravishda, A fazaga ulanadi. B fazaga keyingi esa ikkita IKO‘ning kirish klemmalari parallel ravishda ulanadi. Oxirgi beshinchi IKO‘ning kirish klemmasi C fazaga ulanadi (2-rasm).

Bunday ulanishlar ko‘p turdagi telekommunikatsiya apparatlari va telekommunikatsiya apparatlari uchun xizmat qiladigan ikkilamchi energiya ta’minoti (UPS) qurilmalariga tegishlidir. Bugungi kunda aholiga aloqa sohasida kam xarajatli bo‘lgan sifatli xizmat ko‘rsatish, sohaning dolzarb vazifalaridan hisoblanadi. Tasodifiy holatlarga ko‘ra telekommunikatsiya apparatlarining ishdan chiqishi, xizmat sifatining pasayishiga olib keladi va albatta ishdan chiqqan qurilmalarni tezkorlik bilan foydalanishga tayyorlash soha xodimlaridan qo‘shimcha mehnatni talab qiladi. Bu esa ortiqcha muammo, vaqt va xarajatlarni yuzaga keltiradi.

Har bir ishlab chiqaruvchi korxonalar o‘zlari ishlab chiqargan IKO‘ uchun kirish kuchlanishining me’yorini belgilaydi (kirish kuchlanishi 220V ±10%,±15%, ±20%, ±25%). Belgilangan me’yorda bo‘lmagan kuchlanish IKO‘ ning ishdan chiqishiga olib keladi. Uch fazali elektr tarmog‘ining barcha fazalaridagi kuchlanish, IKO‘ larning ishlashi uchun me’yorda bo‘lganida, har birining quvvati 0.2P bo‘lgan beshta ta’minot qismi, telefon stansiyasini P quvvatdagi energiya bilan muammosiz ta’minlaydi.

Agar faqat A fazada kuchlanish me’yordan oshib ketsa, u holda A fazaga ulangan ikkala IKO‘larning elementlari katta tok oqimiga bardosh bera olmay, kuyib ishdan chiqadi. A fazadagi kuchlanish me’yordan kamayib ketishi natijasida, A fazaga ulangan IKO‘larning barqarorlashtirish qismi yaxshi ishlamaydi va natijada chiqishdagi kuchlanish oshib ketadi yoki IKO‘ elementlari kuyib ishdan chiqadi.

Bunday holatlarda P quvvatdagi energiya talab qiladigan stansiyani, B va C fazalarga ulangan uchta IKO‘lar energiya bilan ta’minlaydi va umumiy IKO‘larning quvvati 0.6P ga teng bo‘ladi (3-rasm).

A fazada kuchlanish bo‘lmaganda birinchi va ikkinchi IKO‘lar hech qanday funksiya bajarmaydi. A fazada bo‘lgan holat B faza uchun ham sodir bo‘lishi mumkin.

Agar ish jarayonida faqat C fazada kuchlanish me’yordan oshib ketsa, C fazaga ulangan IKO‘ning elementlari katta tok oqimiga bardosh bera olmay kuyib ishdan chiqadi. C fazada kuchlanish me’yordan kamayib ketishi natijasida, C fazaga ulangan IKO‘ning barqarorlashtirish qismi yaxshi ishlamaydi va natijada chiqishdagi kuchlanish oshib ketadi yoki IKO‘ elementlari kuyib ishdan chiqadi. Mazkur holatlarda P quvvatdagi energiya bilan ta’minlash zarur bo‘lgan stansiyani, to‘rtta A va B fazalarga ulangan IKO‘lar manbai bilan ta’minlaydi va umumiy IKO‘larning quvvati 0.8P ga teng bo‘ladi (4-rasm).

C fazada kuchlanish mavjud emasligida sodir bo‘lishi mumkin. Agar ish jarayonida A va B fazalar kuchlanishi me’yordan oshib ketsa, A va B fazalarga ulangan IKO‘ning elementlari katta tok oqimiga bardosh bera olmay, kuyib ishdan chiqadi. A va B fazalar kuchlanishi me’yordan kamayib ketishi natijasida, A va B fazalarga ulangan IKO‘ning barqarorlashtirish qismi yaxshi ishlamaydi va chiqishdagi kuchlanish oshib ketadi yoki IKO‘ elementlari kuyib ishdan chiqadi.

Bunda C fazaga ulangan chiqish quvvati 0.2P bo‘lgan bitta IKO‘, P quvvatdagi energiya talab qiladigan telefon stansiyasini manbaa bilan ta’minlaydi (5-rasm) va IKO‘ning quvvati, iste’molchi talab qiladigan quvvatdan besh barobar kam 0.2P bo‘ladi.

Faqat C fazaga ulangan IKO‘ bilan telefon stansiyasini ta’minlash jarayonida to‘rtta IKO‘ning foydali ish koeffitsiyenti nolga teng bo‘ladi. Demak, yuqoridagi rasmlardan va ta’riflardan xulosa qilinganda A, B va C fazalardan biri yoki ikkitasida kuchlanish me’yori o‘zgarsa, IKO‘lar ishdan chiqishi mumkin. Fazalardan birida kuchlanish bo‘lmaganda, IKO‘ ortiqcha yuklama ta’sirida qoladi va belgilangan tok oqimidan ko‘p bo‘lgan tok oqimiga bardosh bera olmay, uzoq vaqt ishlamasdan qizish natijasida elementlari kuyib ishdan chiqadi.

Umumiy xulosa sifatida Huawei telefon stansiyasining IKO‘ manba ta’minoti qismi, foydalanish vaqtida elektr tarmog‘ining me’yorda bo‘lmasligi ta’sirida uning elementlari kuyib, ishdan chiqadi va yaroqsiz bo‘lib qoladi. IKO‘ ta’minot qismlari xorijiy davlatlarda ishlab chiqarilgani sabab, bugungi kunda ta’mirlash jarayonida ba’zi muammolarni yuzaga keltirayapti. IKO‘ larning to‘liq chizmalari yo‘qligi bitta muammo bo‘lsa, ikkinchi muammo uning ishdan chiqqan elementlarini yangisiga almashtirib joyiga o‘rnatish, ya’ni IKO‘ ishdan chiqqanda uning doim bir xil turdagi elementlari (radiodetallari) emas, balki har xil turdagi elementlarning kuyib ishdan chiqishi bilan bog‘liq. Bunday vaziyatda tashkilot tomonidan ko‘p turdagi radiodetallar zaxirasini tashkil qilish ortiqcha mehnat, ortiqcha vaqt va ortiqcha xarajatlarni talab etadi. Bunday noxush holatlarga chek qo‘yish uchun ma’lum xossalarga va algoritmlarga asoslanib ishlaydigan mikroelektron-avtomat qurilmasini yaratish lozim.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan fan va texnologiyalarni rivojlantirish, yangi texnikalarni yaratish, ilmiy-texnika salohiyatini kuchaytirish uchun bir qancha qaror va farmonlar e’lon qilingan hamda Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish uchun xizmat qiladigan maxsus fond tashkil qilingan. O‘zbekiston Aloqa va axborotlashtirish agentligi hamda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Fan va Texnologiyalarni rivojlantirishni muvofiqlashtirish Qo‘mitalari tomonidan texnika va texnologiyalarni rivojlantirish ishlari tanlovlar asosida amalda bajarilib kelinayapti. Yuqorida aytib o‘tilgan muammolarning yechimini topish uchun, yangi ilmiy-texnik yechim bera oladigan loyihalarga tanlov e’lon qilish, eng ishonchli ilmiy — loyihalarni saralab olish uchun imkon beradi. Bu tanlovlarni yuqorida aytib o‘tilgan vakolatli tashkilotlar amalga oshiradi.

Yangi yaratiladigan mikroelektron — avtomat (MEA) telekommunikatsiya apparatlari hamda Huawei telefon stansiyasi ta’minoti qismining (blok pitaniya) elektr tarmog‘i bilan bog‘liq muammolari ilmiy-texnik yechim topadi. TATUning fizika kafedrasida ishlab chiqilgan, «Elektr apparatlarini elektr tarmog‘i kuchlanishning keskin o‘zgarishidan himoya qiluvchi qurilmani yaratish» nomli ilmiy loyiha, 2010-yilda O‘zAAA tomonidan e’lon qilingan tanlovda, dolzarb ilmiy loyiha sifatida O‘zAAA’ning 2011-yil 28-yanvardagi 32-son buyrug‘iga muvofiq tasdiqlangan. Kelajakda yaratilishi lozim bo‘lgan MEA qurilmasi yuqorida aytib o‘tilgan ilmiy loyihaning ba’zi qismlariga asoslanib ishlab chiqiladi.

MEA qurilmasi uch fazali elektr tarmog‘i bilan va bir fazali elektr tarmog‘iga mo‘ljallangan iste’molchi orasiga o‘rnatiladigan ma’lum funksiya bajaradigan qurilmadir (6-rasm). MEA qurilmasida elektron kalitlar, mikroprotsessor, displey, boshqaruv paneli, o‘lchash qismi, xotira qismi, manba ta’minoti qismi, kirish hamda chiqish klemmalari mavjud. Kirish klemmalari uch fazali elektr tarmog‘iga ulanadi va chiqish klemmalari orqali bir fazali elektr energiyasi iste’molchilarga uzatiladi. MEA qurilmasi ishlash vaqtida uch fazali elektr tarmog‘idagi kuchlanishni doimiy nazorat qiladi.

Elektr tarmog‘idagi kuchlanish joylarga qarab har xil bo‘ladi, ba’zi joylarda o‘zgaruvchan ~220V kuchlanish ±10%ga, ba’zi joylarda ±50% gacha o‘zgarishi mumkin. Tasodifiy holatlarda esa tarmoqda kuchlanish keskin oshishi mumkin yoki umuman kuchlanish bo‘lmasligi mumkin. Shularni e’tiborga olgan holda, MEA qurilmasida maxsus taqqoslash qismi ishlab chiqilgan. Taqqoslash jarayonini amalga oshirish uchun MEA xotirasiga kuchla-nishning yuqori va pastki qiymatlari boshqaruv paneli yordamida yoziladi. MEA xotirasiga yozilgan kuchlanishning yuqori qiymati MEA qurilmasi uchun yuqori qiymat atamasini bildiradi. MEA xotirasiga yozilgan kuchlanishning pastki qiymati MEA qurilmasi uchun pastki qiymat atamasini bildiradi. Qurilma ishga tushganda dastlab elektr tarmog‘idagi kuchlanish o‘lchanadi va o‘lchashdan olingan qiymat sinxron ravishda, xotiraga o‘rnatilgan yuqori va pastki qiymatlar bilan taqqoslanib, natijada elektron kalitlar boshqariladi. O‘lchangan kuchlanish qiymati MEA qurilmasining yuqori va pastki qiymatlari oralig‘iga mos bo‘lsa, bu holda elektr tarmog‘i fazasidagi kuchlanish me’yorda bo‘ladi.

O‘lchangan kuchlanish qiymati, MEA qurilmasining yuqori qiymatidan katta bo‘lsa yoki pastki qiymatidan kichik bo‘lsa, bunday holat MEA qurilmasi uchun, kuchlanish me’yorining o‘zgarishi deb ta’riflanadi.

MEA qurilmasi uch fazali elektr tarmog‘iga ulanganda, qurilmadagi o‘lchash qismi yordamida, A fazadagi kuchlanish o‘lchanadi. A fazadagi kuchlanish qiymati me’yorda bo‘lsa, iste’molchi elektron kalit yordamida A fazaga ulanadi. Agar iste’molchi ulangan fazadagi kuchlanish me’yori o‘zgarsa, B fazadagi kuchlanish qiymati o‘lchanadi va olingan natija MEA qurilmasidagi tegishli qiymatlar bilan taqqoslanadi. Taqqoslash natijasida B fazadagi kuchlanish me’yordaligi aniqlansa, iste’molchi elektron kalit yordamida B fazaga ulanadi. Agar B fazada ham kuchlanish me’yorda bo‘lmasa, u holda, C fazadagi kuchlanish o‘lchanadi. C fazadagi kuchlanish qiymati me’yorda bo‘lsa, iste’molchi elektron kalit yordamida C fazaga ulanadi.

Iste’molchi B fazaga elektron kalit yordamida ulangan vaqtda shu fazadagi kuchlanish me’yori o‘zgarsa, C fazadagi kuchlanish qiymati o‘lchanadi va olingan natija MEA qurilmasidagi tegishli qiymatlar bilan taqqoslanadi. Taqqoslash natijasida C fazadagi kuchlanish me’yordaligi aniqlansa, iste’molchi elektron kalit yordamida C fazaga ulanadi. Agar C fazada ham kuchlanish me’yorda bo‘lmasa, u holda, A fazadagi kuchlanish o‘lchanadi. A fazadagi kuchlanish qiymati me’yorda bo‘lsa, iste’molchi elektron kalit yordamida A fazaga ulanadi.

Iste’molchi C fazaga elektron kalit yordamida ulangan vaqtda shu fazadagi kuchlanish me’yori o‘zgarsa, A fazadagi kuchlanish qiymati o‘lchanadi va olingan natija MEA qurilmasidagi tegishli qiymatlar bilan taqqoslanadi. Taqqoslash natijasida A fazadagi kuchlanish me’yordaligi aniqlansa, iste’molchi elektron kalit yordamida A fazaga ulanadi. Agar A fazada ham kuchlanish me’yorda bo‘lmasa, u holda, B fazadagi kuchlanish o‘lchanadi. B fazadagi kuchlanish qiymati me’yorda bo‘lsa, iste’molchi elektron kalit yordamida B fazaga ulanadi.

Uch fazali elektr tarmog‘ining hammasida kuchlanish me’yori bo‘lmasa, iste’molchi elektron kalit yordamida elektr tarmog‘idan uziladi.

Yuqoridagi algoritm asosida ishlaydigan MEA qurilmasi telekommunikatsiya apparatlari hamda Huawei telefon stansiyasi ta’minoti qismining (блок питания) elektr tarmog‘i bilan bog‘liq bo‘ladigan muammolariga ilmiy-texnik yechim bo‘ladi. Natijada, ortiqcha xarajatlar, vaqtlar va ikkilamchi manbaa ta’minotlari zaxiralari tejaladi. Shu bilan birga, aloqa sohasida ishonchli hamda kafolatli xizmatlar amalga oshiriladi.

Qo‘shimcha ma’lumot sifatida shuni aytish mumkinki, Respublikamizning deyarli hamma hududlarida zamonaviy telefon stansiyalari o‘rnatilib, foydalanib kelinayapti. Bugungi kunda, avvalgi telefon stansiyalarini manba bilan ta’minlash uchun foydalanilgan uch fazali katta quvvatdagi dizel generatorlaridan, hozirgi zamonaviy telefon stansiyalari uchun ham manbai ta’minoti sifatida foydalaniladi. Yangi zamonaviy telefon stansiyalari avvalgilariga nisbatan bir necha barobar kam bo‘lgan elektr energiyasini talab qiladi. Demak, mantiqiy hisoblan-ganda dizel yoqilg‘isi bir necha barobar kam sarf bo‘ladi va tejaladi. Lekin hozirgi vaqtda amalda bunday holat kuzatilmayapti. Hali ham katta quvvatdagi uch fazali generatorlardan foydalanilayapti va yoqilg’i zaxirasi uchun tejash ishlari bajarilmayapti. Agar telefon stansiyalari yoki telekommunikatsiya apparatlari uchun MEA qurilmasidan foydalanilsa, katta quvvatdagi uch fazali dizel generatorlarini kichik quvvatdagi bir fazali benzogeneratorlarga almashtirish mumkin va bu Respublika bo‘yicha hisoblanganda, tashkilotlar yil davomida yoqilg’iga sarflaydigan katta miqdordagi xarajatlarini kamaytirib, moliyaviy tejamkorlikni tashkil qiladi.

MEA qurilmasidan, xalq xo‘jaligida va barcha turdagi ishlab chiqarish korxonalarida, yengil va og‘ir sanoatlarda uch fazali, ikki fazali, bir fazali elektr tarmog‘i yordamida ishlaydigan radioelektron apparatlari hamda telekommunikatsiya qurilmalari uchun foydalanish mumkin. MEA qurilmasidan foydalanilganda birlamchi energiya ta’minotidan maksimum foydalanish mumkin va kuchlanishning o‘zgarishi bilan bog‘liq muammolar bo‘lmaydi.

Facebookda bo`lishmoq

Twitterga qo`shmoq

Telegramga qo`shmoq

WhatsAppga qo`shmoq

Odnoklassnikiga yubormoq

VKontakteda bo`lishmoq

Xorazm viloyatida mustaqil elektr ta’minoti tizimi sifatida shamol energiyasidan foydalanish istiqbollari Текст научной статьи по специальности «Электротехника, электронная техника, информационные технологии»

XORAZM VILOYATIDA MUSTAQIL ELEKTR TA’MINOTI TIZIMI SIFATIDA SHAMOL ENERGIYASIDAN FOYDALANISH ISTIQBOLLARI

Davletov Ikram Yusubovich Otaboyev Sirojiddin Komilovich Olimboyeva Dinara G’ayratbekovna Urganch davlat universiteti idavletov66@gmail . com

Annotatsiya: Ushbu ishda Xorazm gidrometeorologiya bo’limiga qarashli Tuyamuyun ko’l stansiyasidan shamolni kunlik o’rtacha tezligi bo’yicha olingan malumotlarga asosan Xorazm viloyatida mustaqil elektr taminoti tizimi sifatida shamol energiyasidan foydanish istiqbollari o’rganilgan.

Kalit so’zlar: Shamol generatorlari, havo oqimi, foydali energiya koeffitsienti, Baford shkalasi.

ПЕРСПЕКТИВЫ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ВЕТРОВОЙ ЭНЕРГИИ КАК НЕЗАВИСИМОЙ СИСТЕМЫ ЭЛЕКТРОСНАБЖЕНИЯ В ХОРЕЗМСКОЙ

ОБЛАСТИ

Давлетов Икрам Юсубович Отабоев Сирожиддин Комилович Олимбоева Динара Гайратбековна Ургенчский государственный университет

idavletov66@gmail. com

Аннотация: В данной работе изучены на основе данных полученных со станции на озере Туямуюн Хорезмского гидрометеорологического управления о среднесуточной скорости ветра, перспективы использования энергии ветра в качестве независимой системы электроснабжения в Хорезмской области.

Ключевые слова: Ветрогенераторы, воздушный поток, эффективность, шкала Бафорда.

PROSPECTS FOR THE USE OF WIND ENERGY AS AN INDEPENDENT ELECTRICITY SUPPLY SYSTEM IN KHOREZM REGION

Davletov Ikram Yusubovich Otaboyev Sirojiddin Komilovich Olimboyeva Dinara G’ayratbekovna

Urgench State University idavletov66@gmail .com

Abstract: This work, we analyzed data on the average daily wind speed for the last 10 years from the Tuyamuyun Lake station of the Khorezm Hydrometeorological Department in order to identify an area in Khorezm region that could use wind energy as an independent power system.

Key words: Wind generators, air flow, efficiency, Baford scale.

Hozirgi kunda mustaqil energiya taminoti tizimi sifatida shamol energiyasidan foydalanish rivojlangan yevropa davlatlarida keng tarqalgan. Shamolning katta kuchi hisobiga ekologik toza va arzon elektr energiya ishlab chiqarish orqali zarur bo’lgan elektr energiyani olishimiz mumkin. Insonlar qadim zamonlardan beri shamol energiyasidan foydalanadilar. Dastlab shamol yordamida yelkanli suzib yuruvchi kemalar, shamol tegirmonlari va XX asrda elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun shamol energiyasidan foydalanishni boshladilar. Bugungi kunda shamol generatorlari — bepul elektr energiyasini olish uchun juda keng tarqalgan qurilma xisoblanadi. Shamol generatorlari, shamollar kuchli bo’lgan mintaqalarda yuqori samaradorligda ishlaydi. Shamol energetik qurilmasi uzatayotgan energiya miqdori, havo oqimi hosil qiladigan energiya miqdoridan tubdan farq qiladi. Havo oqimini quwati:

bu yerda, S birlik yuza [m2], V-shamol tezligi [ m/s], p- havoni zichligi [kg/m3].

Zichlik havo temperaturasi va bosimga bog’liq bo’lib 1 m3 ga to’g’ri keluvchi havo oqimini massasi kg larda o’lchanganiga teng bo’ladi. Quruq havo zichligini po narmal sharoitda temperatura 288 K, bosim 760 mm.Hg teng bo’lganda 1,226 kg/m3 ga teng deb qabul qilingan. Ixtiyoriy sharoit uchun havo zichligi quyidagicha aniqlanadi:

bu yerda, P- bosim [mm.Hg], T- temperatura [K].

Har qanday shamol dvigatelidan foydalishni energiya koeffitsienti shamol g’ildiragini mexanik quvvatini Pm, shamol oqimini quvvati P ga nisbati bilan aniqlanadi: £=Pm/P

Hisoblarga ko’ra, parrakli shamol dvigatellarining shamol energiyasidan foydalanish koeffitsienti 48 % gacha bo’lishi mumkin (1-rasm). Nazariy yo’l bilan birinchi bo’lib Benz 59,3% gacha bo’lishini hisoblagan [1]. Shamol qurilmalarining umumiy foydali ish koeffitsienti undan ham kichikroq bo’ladi.

1-rasm. Shamol generatoridan foydalanishni energiya koeffitsientini shamol g’ildirakini tezligiga bog’lanish grafigi.

Shamolga perpendikulyar joylashgan maydon yuzasini shamol g’ildiragi diametri bilan belgilab, shamol energetik qurilmasining quvvatini quyidagi formula orqali hisoblash mumkin.

Pm = 0,00386 • q •¥• D2 • epar • rjred • rjgen

Bu yerda: D — ish gildiragi diametri [m]; spar — parraklarda isrof bolgan xavo oqimi energiyasi; nred va qgen — reduktor va generatorning foydali ish koeffitsientlari [2].

2-rasm. Shamol generatori quvvatini shamol tezligiga bog’lanish grafigi.

Shamol generatorini quvvati, shamol tezligiga to’g’ri, ish g’ildiragi parraklari soniga teskari proporsionaldir. Ko’pgina shamol generatorlari sekundiga 3-4 m/s dan yuqori tezlikdagi shamol yordamida ishlaydi (2-rasm). Shamol generatorlari 8-25 m/s tezlikda esadigan shamol yordamida maksimall quvvatga ega bo’ladi. Odatda shamol generatorlarining maksimal ishlash tezligi 25-30 m/s ni tashkil qiladi. Biz Xorazm viloyatida mustaqil elektr taminoti tizimi sifatida shamol generatorlaridan foydalanishimiz mumkin. Xorazm gidrometeorologiya bo’limiga qarashli Tuyamuyun ko’l stansiyasidan so’ngi 10 yillik, 2010-yildan 2019 — yilgacha bo’lgan shamolni kunlik o’rtacha tezligi bo’yicha olingan malumotlarni taxlil qildik. Bunda biz shamolni oylik, yilik, 5 yillik o’rtacha tezliglarini xisobladik va jadval hosil qildik.

1-jadval

Yil/oy 2010 2011 2012 2013 2014

Yanvar 17 13 10 8 5

Fevral 14 21 13 7 6

Mart 11 11 9 8 12

Aprel 10 20 6 11 10

May 12 13 12 12 12

Iyun 9 12 6 9 8

Iyul 13 12 5 8 11

Avgust 15 9 11 7 9

Sentabr 9 7 4 6 8

Oktabr 8 6 4 10 10

Noyabr 7 8 6 6 8

Dekabr 7 9 7 6 7

Yillik o’rtacha tezlik 11 11,75 7,75 8,16 8,83

5 yillik o’rtacha tezlig [m/s] 9,5

2-jadval

Yil/oy 2015 2016 2017 2018 2019

Yanvar 7 12 8 8 11

Fevral 11 11 11 11 8

Mart 13 14 8 12 7

Aprel 10 12 16 9 12

May 9 11 12 16 11

Iyun 11 11 9 12 13

Iyul 12 6 12 9 9

Avgust 13 9 10 13 11

Sentabr 9 8 7 11 7

Oktabr 8 8 8 10 6

Noyabr 7 6 9 10 6

Dekabr 10 5 10 10 9

Yillik o’rtacha tezlik 10 9,41 10 10,91 9,16

5 yillik o’rtacha tezlig [m/s] 10

Berilgan 1-jadvaldan ko’rishimiz mumkinki 2010-2014 yillarda shamolni o’rtacha tezligi 9,5 m/s gacha yetadi. Bu yillarda shamolni yuqori o’rtacha tezligi mavsumni aprel va may oylarida 12 m/s gacha borgan. Berilgan 2-jadvalda esa, 2014-2015 yillarda shamolni o’rtacha tezligi 10 m/s gacha yetgan. Shamolni yuqori o’rtacha tezligi mavsumni aprel va may oylariga to’g’ri kelib 12 m/s gacha borgan. Jadvaldan foydalanib shamolni oylar bo’yicha yillik shamolni o’zgarish shkalasi grafigini chizdik. Grafikda shamol o’rtacha tezligini mavsumlar bo’yicha yuqori shkalalari yaqqol ko’rsatilgan.

3-rasm. a) 2010-2014 yilgi va b) 2015-2019 yilgi shamolni yillik oylari bo’yicha

o’rtacha tezlik taqsimoti Yer yuzasi va (okean, dengiz va daryolar) suv yuzasidagi shamolning tezligini aniqlash uchun odatda Bofort shkalasidan foydalaniladi. Bofort shkalasiga ko’ra Tuyamuyun ko’l stansiyasi hududida shamol 5-6 ballni tashkil qiladi. Balga mos shamol holati salqin va kuchli shamol hisoblanadi. Iqtisodiy jihatdan joydagi shamolning tezligi 5 m/s dan kam bo’lmasa shamol generatorlaridan foydalanish mumkin. сЫ energiya тапЬа1ап». ТоБИкеП -2014 р. 90-96

Iste’molchilarda elektr energiyasi ta’minoti bilan bog‘liq ko‘plab muammolar borligi aniqlanmoqda – Spot

Elektr energiyasi ta’minoti korxonalari tomonidan elektr energiyasi hisoblagichlarini sotib olish, o‘rnatish va qiyoslash bilan bog‘liq ishlarni iste’molchining zimmasiga yuklanmoqda.

Foto: «РБК Недвижимость»

Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasi faoliyati davomida iste’molchilarda elektr energiyasi ta’minoti bilan bog‘liq ko‘plab muammolar borligi aniqlanmoqda, xabar beradi qo’mita matbuot xizmati.

Bulardan biri, elektr energiyasi ta’minoti korxonalari tomonidan o‘zlariga yuklatilgan vazifalarni bajarmaslik, ya’ni elektr energiyasi hisoblagichlarini sotib olish, o‘rnatish va qiyoslash bilan bog‘liq ishlarni iste’molchining zimmasiga yuklashdan iborat.

Misol uchun, Zangiota tumanida yashovchi fuqaro A.I. tomonidan yangi qurilgan xonadonini elektr energiyasi tarmog‘iga ulash va hisoblagich o‘rnatib berish bo‘yicha elektr ta’minoti korxonasiga bir necha bor murojaat qilgan bo‘lib, ta’minotchi iste’molchiga hisoblagichni uning hisobidan sotib olgan taqdirda o‘rnatib berilishi ma’lum qilingan.

Bugungi kunda elektr energiyasi hisoblagichining o‘rtacha narxi 400−450 ming so‘mni tashkil etadi.

Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 12 yanvardagi qarorida maishiy iste’molchilarga elektr energiyasi hisoblagichlarini sotib olish, o‘rnatish, ro‘yxatga olish, davriy davlat qiyoslovidan o‘tkazish va plombalash, hududiy elektr tarmoqlari korxonasi mablag‘lari hisobidan amalga oshirilishi belgilangan.

O‘tkazilgan o‘rganish natijasida iste’molchining qonuniy manfaatlari himoya qilinib, hisoblagich elektr tarmoqlari korxonasi hisobidan o‘rnatilishi hamda iste’molchining tarmoqqa ulanishi ta’minlandi.

Iste’molchilarning qonuniy huquqlaridan to‘liq xabardor emasligi, xizmat ko‘rsatuvchi tashkilotlar tomonidan yetarlicha targ‘ibot-tashviqot ishlari amalga oshirilmayotganligi natijasida joylarda bunday holatlar uchramoqda.

Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasi shu kabi holatlarga duch kelinganda yoki tabiiy monopoliya subyektlari tomonidan manfaatlar kamsitilayotgan bo‘lsa (71) 207−47−00 raqami bo’yicha murojaat qilishni so’radi.

«Spot»

Traktor va avtomobillar

Traktor va Avtomobillar.Tractors and Tires


G‘ZBEKISTON  RESPUBLIKASI  OLIY VA 0 ‘RTA MAXSUS 
TA’LIM VAZIRLIGI 
0 ‘RTA  MAXSUS,  KASB-HUMAR TA’LIMI  MARKAZI
TRAKTOR  VA 
AVTOMOBILLAR
#1 -QiSM
Kasb-hunar  kollejlari  uchun  o ‘quv  qo‘llanma 
Oltmcfai nashri
ChoHpon 
nomidagi nashriyot-matbaa 
ijo d iy 
uyi 
Tashkent  — 2 0 1 7


Oliy  va  о ‘ria  maxsus,  kasb-hunar ta ’timi  о ‘quv  metodik  birlashmalar 
faoliyatini  muvofiqlashtiruvchi  Kengash  nashrga  tavsiya  etgan
Mualliflar:
A. I.  Kamilov,  Q.A.  Sharipov,
N.T.  Umirov,  Z.Y.  Yusupov
Taqrizchilar:
Q, H. Mahkamov—  texnika fanlari doktori, professor;
H .8. Rahimov — 0 ‘zDEU avto AJ ToshDETJ avtojamiyati direktori o’rinbosari,
texnika fanlari nomzodi;
D
j
L Mustafayeva — Toshkent viloyati, Kensoy agrosanoat va biznes kasb-hunar
kolteji direktori;
ShJ.  Imomop — TIMI GIM kafedrasi dotsenti, texnika fanlaii nomzodi.
Traktor va avtomobfflar 
[matn]: kasb-hunar kollejlari uchun o ‘quv 
qo‘Llanma/A.1. Kamilov [vaboshq,]; 0 ‘zbekiston Respublikasi  Oliy va 
o’rta maxsus ta’lim vazirligi, 0 ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi.
—  Т.:  Cho‘lpon  nomidagi N M IU ,  2017  —  344 b.
Qism  1. — oltinchi nashri.
ISBN 978-9943-05-871-2
0 ‘quv qo‘llanmada qishloq xo‘jaIigida foydalanilayotgan traktor va avtomobil- 
lar dvigateliarining tuzilishi, ularning elektr ta’minoti, yoritish tizimlari, nazorat- 
o’lchov asboblari hamda ulaiga texnik xizmat ko‘isatish masalalari yoritilgan,
0 ‘quv qo‘llanma kasb-hunar koliejlarida «Qishloq xo‘jaKk texnikasidaxi foyda- 
lanish va ulaiga texnik xizmat ko£rsatish bo‘yicha usta» kasbirti egallayotgan ialabalar- 
ga mo’ljallangan bo‘lib, undan qishloq xo’jalik institutlarining «Qishloq xo’jaligini 
mexanizatsiyalash» fakulteti talabalari ham foydaianishlari mumkin.
UO‘K  630*377.44+629.33(075) 
KBK 
39.34ya722
© A.I.  Kamilov va boshq.,  2017
©  Choipon  nomidagi  NMIU,  2016 
©  Cho‘lpon  nomidagi  NMIU,  2017
KIRISH
Mazkur  о ‘quv  qo’llanm aning  birinchi  nashri  chiqqanidan 
keyingi  yillari  Respublikamiz  qishloq  xo’jaligida  katta  o ‘z- 
garishlar  sodir  bo ‘ldi.  Fermerlik  xo‘jaliklari  yiriklashtirilganligi 
tufayli  ular  ko‘proq  avtomobillar,  traktorlami,  ular  bilan  agre- 
gatlanadigan  mashinalarni  xarid  qilib,  dehqonchilikda  baja- 
riladigan  ishlami  deyarli  to ‘liq  mexanizatsiyalashtirishga  erish- 
moqdalar.
Natijada,  qishloq  xo‘jaligida  m ehnat  unumi  ortib,  yetish- 
tirilayotgan  m ahsulotlam ing  tannarxi  pasaymoqda,  daromad 
oshmoqda.  Mexanizatsiyalashtirilgan  ishlami  mobil  energetik 
vositalari  bo‘lgan  traktor  va  avtomobillarsiz  bajarib  bo‘lmaydi. 
Traktor  va  avtomobillar  soni  ko‘payishi  ulam i  boshqaradigan 
kichik  mutaxassis.   ya’ni  operatorlami  kollejlarda  ko‘proq  o‘qitib 
tayyorlashni talab  qilmoqda.  Shu  sababli,  mazkur  о‘quv qo‘llan- 
m ani  tayyorlash  lozimligini  ko‘rsatadi.  О ‘quv  qo‘llanmaning 
ikkinchi nashriga mavjud traktor va avtomobillardan foydalanish, 
ularga  texnik  servis  xizmatini  ko‘rsatish  bo‘yicha  yangi  m a’lu- 
motlar  kiritildi.
Respublikamizda ishlatilib kelinayotgan traktor va avtomobillar 
parki juda  keng  rusumli  mashinalardan  tarkib  topgan.
Mustaqillik yillarida  traktor va avtomobilsozlik sanoati yuqori 
sur’atlar bilan  rivojlandi.  Mamlakatimizdagi  yirik  korxonalardan 
biri  sanalgan  Toshkent  traktor  zavodi  ham  yangi,  qishloq  xo’ja­
ligida  ishlab  chiqarishning  talab  darajasini  qoniqtiradigan 
LS  704-1,  LS  804-1,  LS  904-1,  TTZ-100  HS  kabi  traktorlami 
ishlab  chiqarmoqda.
Juda  qisqa  vaqt  ichida  Andijon  va  Samarqand  viloyatlarida 
jahon  standartlariga javob  beradigan  avtomobil  zavodlari  qurilib, 
ularda  chiqarilayotgan  «NEXTA»,  «Matiz»,  «Damas»,  «Lasetti», 
«Cobalt»,  «Malibu»,  «Epika»,  «Kaptiva»,  «Orlando»,  «Jep» 
avtomobillari  xorijiy  davlatlarga  ham  eksport  qilinyapti.
Traktor  va  avtomobillarning  yangi  rusumlari  va  ulam ing 
modifikatsiyalari  aw al  ishlab  chiqarilgan  mashinalarga  nisbatan
3

murakkablashib,  ulaming tuziiishiga zamonaviy asbob  va jihozlar 
olnatilm oqda.
Ushbu  mashmalardan  samarali  va  uzoq  muddat  foydalanish 
uchun  ulaming  tuzihshini  mukammal  bilish  va  kerakli  vaqtda 
texnik  xizmat  ko‘rsatish  kerak.
Ushbu o£quv qollanm a traktor va avtomobillaming tuzilishini 
o ‘rganishda  talabalarga  yordam  berish  bilan  bir  qatorda,  o ‘zla- 
rining  keyingi  ish  faoliyatlari  davomidagi  amaliyotda  yaqindan 
yordam  beradi.
0 ‘quv  q o llan m an in g   «Traktor  va  avtom obillar  haqida 
umumiy  m a’lumotlar»,  «Dvigatellaming  umumiy  tuzilishi  va 
ishlash uslubi», «Dizellami ta’minlash tizimi», «Dvigatellami elektr 
toki  bilan  yurgazib  yuborish  tizimi»,  «Dvigatellardagi  ishchi 
aralashmani  elektr  uchquni  bilan  o ‘t  oldirish  tizimi»,  «Yoritish 
tizimi»,  «Yorug‘lik-darakchi  tizimlar»,  «Nazorat-oMchov  asbob- 
lari»  bolim larini  dotsent A. I.  Kornilov,  «Traktor va avtomobillar 
elektr jihozlari» bolim ini professor Q.A.  Sharipov,  «Karburatorli 
dvigatellami  ta’minlash  tizimi»,  «Dvigatellami  moylash  tizimi», 
«Dvigatellami  sovitish  tizimi»,  «Dvigatellami  yurgazib  yubo­
rish  tizimi»  b o lim larin i  professor  Q.A.  Sharipov  va  dotsent 
N.T.  Umirovlar,  «Krivoship-shatunli  mexanizm»,  «Gaz taqsim- 
lash mexanizmi» bo‘hm larini esa dotsent Z.Y. Yusupov yozgan.
Mualhflar  o ‘quv  qoTlanmani  tayyorlashda  amaliy  yordam 
ko’rsatgan  katta  o £qituvchi  M.O.  Amonovga  m innatdorchilik 
bildiradilar.
M u a llifla r
I  BOB.  TRAKTOR VA AVTOMOBILLAR HAQIDA 
UMUMIY  MA’LUMOTLAR
1.1.  Traktorsozlikni ng rivojlanish bosqichlari
Yerga  mexanik  vosita  bilan  ishlov  berish  fikri  qadim  za- 
monlarda ham aytilib kelingan. Masalan,  1836-vilda rus muhandisi 
V.P.  Guryev  yemi  haydashda bug£  kuchi bilan  harakatga keltiri- 
ladigan  zanjirli  mexanikadan  foydalanish  mumkinligi  to ‘g£risida 
fikr  bildirgan.
1878-yilda Rossiya olimi S. Mayevskiy zanjirli tortish vositasini 
loyihalab patent olgan.  Bu loyihalami amalga oshira ohnaslikning 
yagona qiyinchiligi — mashinani burish muammosi bo‘hb kelgan. 
Nihoyat  1879-yilda malakaviy m a’lumoti bo’lmagan  F.A.  Bhnov 
yurish  qismi  zanjirli  b o ig an   mexanik  vositaga  patent  oldi  va 
1888-yili  ushbu  vositani  tayyorlab,  unga  bug£  m ashinasini 
o’rnatdi.
1889-yii  Rossiya  traktorsoziigining  tashkil  topgan  yih  hi- 
soblanadi, chunki shu yili jahonda birinchi bor ikkita bug4 dvigateli 
o ‘rn atilg an   zanjirli  trak to r  tayyorlanib,  om maga  nam oyish 
qilingan.
1911-yil  Y.V. Mamin  tomonidan  quwati  16  dan  60  ot  ku- 
chigacha  (OK)  boigan  ichki  yonuv  dvigatellari  (IYOD)  yara- 
tilib,  «Универсал»  (16  OK),  «Посредник»  (30  OK)  va  «Прог­
ресс»  (60  OK)  glldirakli  traktorlar  yaratilgan  (1.1-rasm).
i.  l-rasm.  «Универса!!  -2 »  tra k to ri
5


0 ‘zbekiston  hududida  ishlatiladigan  trak to rlarn i  shartli 
ravishda  5  bosqichga  bo‘lish  mumkin.  cb a tayyoriaagan
 
«Карлик» traktori
1923—1924-yillarda  Petrograd  shahridagi  «Красный  Пути- 
ловец» zavodida «Форд» firmasining (AQSH) traktoriga o‘xshash 
«Фордзон-Путиловец»  traktori  ishlab  chiqarilgan  (1.3-rasm).
—  I
« f
l  ‘
\
1.3-rasm.  «Фордеон-Пугаяовец» traktori
Bu  traktorda  kerosin  yoqilglsida  ishlaydigan,  quvvati  19  OK 
boigan  4  silindrli  dvigatel  olnatilgan.
1927-yilda Rossiyada xorijiy mamlakatlardan keltirilgan beshta 
turli rusumli zanjirli va 22 ta turli rusumdagi g‘ildirakli traktorlar 
sinovdan  olkazilgan.  Sinovlar  natijalariga  k o la   Interneyshnl 
(AQSH)  firmasining  ikki  rusumli  glldirakli traktorlari  (15/30  va 
10/20)  va  Katerpiller  firmasining  (AQSH)  50/60  rusumli  bitta 
zanjirli  traktorlari  tanlangan  va  ulam i  kelajakda  Rossiya  zavod- 
larida  ishlab  chiqarish  rejalashtirilgan.   1927-yilning  oxirlarida 
Rossiyada 26000 ta glldirakli va 900 ta  zanjirli traktorlar mavjud 
boigan.
Ikkinchi bosqich  (1930—1941-yillar).
1930-yilda  Stalingrad  traktor zavodi  (CT3)  ishga tushirildi  va 
CT3-1  (AQSH ning  15/30 rusumli traktoriga o‘xshash) glldirakli 
traktori  ishlab  chiqarila  boshlandi.  1931-yildan  boshlab  shu  ru- 
sumh traktor Xarkov traktor zavodida ham ishlab chiqarilib,  unga 
СХТЗ  deb  nom  berildi.

  Г
 
Л  
*’■  *
1.4-rasm. CXI3 traktori
1932-yilda  Chelyabinsk  traktor  zavodi  ishga tushdi  (ЧТЗ)  va 
zanjirU  traktorlar  ishlab  chiqarila  boshlandi.  Ilk  zanjirli  traktor 
S-60  da  (1.5-rasm)  4  silindrli  dvigatel  olnatilgan,  bu  traktor 
AQSH  Katerpiller  firmasining  50/60  rusumli  traktoriga  o ‘xshash 
boigan.
1934-yildan  boshlab  «Красный  Путиловец»  zavodida  uch 
glldirakli  paxtachilikda  ishlatiladigan  «Универсал-1»  traktori 
ishlab  chiqarilgan.   Ushbu  traktor  AQSH  ning  «International» 
firmasida  chiqarilayotgan  «Formol»  traktoriga  o‘xshash.
1937-yildan  boshlab  glldirakli  traktorlar  bilan  birga  CXT3- 
НАТИ  rusumidagi  zanjirh  traktorlar  ham  ishlab  chiqarila  bosh­
landi.
7


шижи
т
1.5-тзт.  С-60 rusurali traktor
1.6-rasm. СХТЗ-ИАТИ rasumli Rossiyada loyOiaianib 
ishlab chiqarilgan zanjirli traktor
СХТЗ-НА ТИ   traktorida  kerosin  yoqilg‘isida  ishlaydigan 
4 silindrli, quw ati 52 OK bo‘lgan karburatorli dvigatel o ‘rnatilgan. 
Shuni aytish kerakki, bu traktorlarning yurish qismida qo’llanilgan 
balansirli  osma  zamonaviy  zanjirli  traktorlarda  ham   qo’llanib 
kelinmoqda  (ДТ-75М,  Д Т -Ш Б ,  T-150).
1935-yilda  sobiq  ittifoqda  birinchi  quwati  75  OK  boigan 
dizel  tayyorlangan  va  bu  dizel  C-65  rasumli  zanjirli  traktorga 
o‘matilgan.   Leningrad—Kirov  zavodi  (awalgi  «Красный  Пути- 
ловец»)  «Универсал» rasumli chopiq traktori bilan birga gazoge-
nerator  moslamali  o‘m ion  xo‘jaiigida  ishlatiJadigan  45  OK  ga 
ega  boMgan  zanjirli  traktorlar  ham  ishlab  chiqargan.
Uchinchi, harbiy bosqichda (1941—1945-yillar) barcha zavodlar 
harbiy  mashinaiar  chiqarishga  moslashtirilgan.
1943-vilda  Lipetsk  va  Vladimir  shaharlarida  yangi  zavodlar 
qurish  to ‘g‘risida qaror qabul  qilindi.  1944-yilda Vladimir traktor 
zavodidan  260  ta  «Универсал-1»  rusumli  0 £zbekistonda  ishla- 
tiladigan  chopiq  traktorlari  ishlab  chiqarilgan.
To‘rtmcbi  bosqich  (1945— 1949-yillar),  asosan,  awai  ishlagan 
zavodlami  tiklash  va  traktorlami  urushdan  awalgi  ishlab  chi­
qarilgan  soniga  yetkazishga  bag‘ishlangan.
Undan  tashqari,  zamon  taiablariga  javob  bermaydigan  trak- 
to rla rn i  alm ash tirish   ishlari  am alga  oshirilgan.   M asalan, 
1946-yilda  ЧТЗ  zavodida  chiqarilayotgan  C-65  traktori  o‘miga 
90  OK ga ega bo’lgan  C-MO  zanjirli  traktori ishlab chiqarila bosh- 
langan.
1949-yildan boshlab CXT3-НАТИ va XT3 traktorlari o‘rniga 
dvigatel  quw ati  54  OK  ga  ega  bo‘lgan  ДТ-54  zanjirli  traktori 
chiqarilgan,  bu  trak to r  1970-villargacha  chiqarilib  kelindi 
(1.7-rasm).
Beshinehi bosqich (1950—1965-yillar) — bu bosqichda, asosan, 
yangi va ishlab turgan zavodlarda qurilish ishlarini jadallashtirish 
hamda  yangi  rusumlami  yaratish  ishlari  olib  borilgan.
1954-yilda  Dnepropetrovsk  shahrida  joylashgan  «Южный» 
mashinasozlik zavodida (ЮМЗ) universal chopiq traktorlari avval 
M TZ-2,  keyinchalik  esa  M T 3-5A /5M ,  М Т З-5Л С /5М С   va 
Ю МЗ-6АКЛ/6АКМ  rusumlari  chiqarilgan.
9


Xarkov  traktor  zavodida  ДССХ-14,  keyinchalik  ДВССХ-16 
va  T-16/16M  o’ziyurar  traktor  shassilari  chiqarilgan.
1956-yilda  Onejsk  traktor  zavodi  ishga  tushirildi  va  o‘rmon 
ishlarmi bajarishga m oljallangan ТДТ-40/40М,  ТДТ-55  rusumli 
traktorlar  ishlab  chiqardi.
1956-yilda  sobiq  ittifoq  ishlab  chiqarilgan  traktorlar  soni 
bo‘yicha jahonda  1-o‘ringa  chiqib  oldi  va  bu  ko‘rsatkich  1987- 
yilgacha  saqlanib  qoldi.  Barcha  traktorlarga  dizellar  o‘matilishi 
munosabati  bilan  (1956)  ittifoqda  dvigatel  ishlab  chiqaradigan 
zavodlar birin-ketin qurila boshlandi.  Minsk motor zavodi (1962), 
Xarkov  m otor  zavodi  (1962),  Oltoy  m otor  zavodi  (1966)  va 
Volgograd  motor  zavodlari  (1986)  shular jumlasidandir.
1960-yilda  O‘zbekistonda  BT3  bilan  birgalikda  paxtachilikda 
keng foydalanadigan T-28X3 va Т-28Х4 traktorlari ishlab chiqarila 
boshlandi.
1962-yilda Kishinyov traktor zavodida T-50B va T-54B zanjirli 
traktorlari,  1969-yildan  esa  lavlagichilikda  ishlatiladigan  T-54C 
zanjirli  traktorlari  tayyorlangan.
1968-yildan  Qozog‘istondagi  Pavlodar  traktor  zavodi  Vol­
gograd  traktor  zavodining  ДТ-75М   traktori ni  ishlab  chiqara 
boshladi.
l.l-jadval
Traktor va dvigateUar  rivojlanishining 
asosiy bosqichlari
Tattnq p o p s  
yil
Traktor
konstruksiyasi
Rusumi
Ishkb chiqarilgan 
korxona
1896
Traktor
1  ta ekzemplar
F. A. Blinov
1912
Zanjirli traktor
«Холт»
«Xolt»,  AQSH
1917
G’ildirakli traktor
«Фордзон»
«Ford»,  AQSH
1925
Glldirakli chopiq
traktor
«Фармол»
«Interneyshnl»,
AQSH
1937
Qishloq xo’jalikzanjirli 
traktor
СХТЗ-НАТИ
XT3,  CT3
1944
Paxtachilik traktori
«Универсал»  У-3 
«Универсал» У-У
VTZ
VTZ
1949
Zanjirli chopiq traktor
КДП-35
LTZ  (Lipesk)
1950
0 ‘ziyurar  traktor  shassi
АЖ-1305
Lans Aldog 
(Germaniya)
10
1. nergetik 
vosita
«МЕКС mobil 
8300»
Shteyer,  Pettiniger 
(Avstriya)
1986
Universal energetik 
vosita
ЧЕС-06
ВИСХОМ,
X3TCC
1985
Keng ko‘lamda traktor
365 GTA
Fendt (Germaniya)
JMgatelbr
1880-90
Otto  karburator 
dvigateli (ixtiro)


1896
Bugli dvigatel
F.A.  Blinov

1897
Dizeli dvigatel  (ixtiro)
Dizel

1920
Karburator  dvigateli
Glldirakli 
«Фордзон» 
Zanjirli ВД-50
«Ford»  (AQSH) 
Gonomat 
(Germaniya)
1924
Karburator  dvigateli
«Фордзон-Пути-
ловец»
«Красный-
Путиловец»
1911
Y. V.  Maminning neftda 
ishlaydigan dvigateli
«Угшверсал»,
«Посредник»,
«Прогресс»
Balakov  zavodi
1923
Dizel
«Дойтс»
Dovis
1937
Birinchi ittifoq dizeli
Zanjirli  С-65
ЧТЗ
1938
Gazogenerator  quribna
Zanjirli С-65
ЧТЗ
1949
Tabiiy  va suyultirilgan 
gazda ishlaydigan 
dvigatel
«M.M.Standart
LPG»
Minsapolismoliri
(AQSH)
U


1. 1-jadvalning davomi
1955
Dizellami puflash 
wsul i
Zanjirli D-9
Katerpilper
(AQSH)
1961
T-62G  Gazli turbina
HT-340
Intemeshnl
Xarveyster
1989
Doitniy  quwatii 
dvigatel
Д-440
Oltoy  motor 
zavodi
1. Iari  quyidagicha nom landi:  Moskva  shah- 
rida  — AM O  Moskva atrofidagi Fil shaharchasida — «Russko- 
Balt»,  Ribinsk shahrida  — «Russkiy  Reno»,  Yaroslav  shahrida
—  «
v

a
  Lebedev»  va  R ostov-D on  shahrida  —  «Aksoy».  Sobiq 
ittifoqda  avtomobilsozlik  quvidagi  bosqichlarni  bosib  o ‘tdi.

bosqfch  (1924—1930-yillar).  Bu  yillarda kam sonli  yakka va 
seriyali  avtomobillar  chiqarilishi  bilan  tavsiflandi.  Ittifoq  avto- 
moMsozligining tavallud topgan vaqti  1924-yil hisoblanadi,  chun- 
kj shu yili  Moskva avtomobil zavodi AMO  da  (hozirgi  ЗИЛ)  yuk 
jco‘tarish qobiliyiti  1,5  t bo£lgan AMO-F-15  rusumli avtomobilni 
ishlab  chiqarish  y olga  qo‘yilgan.
1925-yilda  Yaroslav  avtomobil  zavodida  (ЯАЗ)  3  tonna  yuk 
ko‘taradigan avtomobillar ishlab chiqarila boshlandi.  1927-1928- 
yillarda  Moskva  shahridagi  «Spartak»  nomli  avtomobillar  ta’~ 
mirlash zavodida  НАМИ-1  rusumli  kichik hajmli  avtomobillami 
seriyali  ishlab  chiqarish  yo£lga  qo‘yildi.
12
II  bosqichda  (1931—1941 -yillar)  avtomobillar  katta  seriyali 
va  ommaviv  ishlab  chiqarish  bilan  tavsiflanadi.
1931 -yilda 25  mingta uch tonnali  avtomobil  chiqarishga qayta 
jih o z la n g a n   M oskva  av to m o b il  zavodi  ishga  tu s h irild i. 
1933— 1934-yillarda ushbu zavodda avtobuslar va olti o‘rmli ЗИ С- 
101  rusumli yengil avtomobillar ham chiqarila boshlandi. Yaroslav 
shahridagi  avtomobil  zavodi  1931-yildan  Я-4  va  Я-5  kabi  yuk 
tashuvchi  avtomobillar  ishlab  chiqara boshladi.  Mashhur  Gorkiy 
avtomobil  zavodi  (ГАЗ)  1936-yilda  ishga  tushib  1,5  tonnali 
ГАЗ-АА  hamda  ГАЗ-A yengil  avtomobillarini  chiqara  boshladi.
1938— 1939-yillarda  К И М -10 rusumli kam hajmli  avtomobil 
Moskva  shahridagi  avtomobil  vig‘uvchi  zavodda ishlab  chiqarildi 
(M3MA).
1944-yilda  Miass  shahrida  УралАЗ  rusumli  3  tonna  yuk 
ko‘taradigan  avtomobillar  chiqarila  boshlandi.
III  bosqich  (1945—1958-yillar).  1947—48-yillarda  zavodlar 
a w a l  ishlab  chiqarilayotgan  avtom obillar  o ‘rniga  ГАЗ-51, 
ГАЗ-бЗ,  ЗИС-150,  ЗИС-151,  «Урал-355М»,  ЯАЗ-200,  МАЗ- 
200,  МАЗ-205  rusumli  yuk  avtomobillari  va  «Pobeda»  (M-20) 
kabi  yengil  avtomobillar  chiqara  boshladi.
1955—1959-yillarda  sobiq  ittifoqda  ilk  shaharlararo  ZIS-127 
rusumli  avtobus  chiqarildi.
1957-yilda  Riga  shahrida  РАФ  rusumli  m ikroavtobuslar 
chiqarilgan.
IV  bosqich  (1959—1980-yillar).  10—14  t  yuk  ko4aruvchi 
avtomobillami  chiqarish  yo£lga  qo£yildi,  1960-yildan  boshlab 
25 va  40  t yuk ko‘taruvchi  БелАЗ  avtomobillari  ishlab  chiqarildi.
1960-ymarda ЗИ Л -130  va  ЗИЛ-131  (1967),  ГАЗ-53А (1965) 
va Урал-377 (1966),  МАЗ-500,  МАЗ-503,  МАЗ-504 (1965)  kabi 
zamonaviy  yuk  avtomobillari  chiqarilgan.
1967-yildan boshlab  Ijevsk shahrida  «Moskvich-412»  rusumli 
yengil  avtomobili  Moskvaning  AZLK  zavodi  bilan  parallel 
chiqarila  boshlandi.
1970-yildan boshlab VAZ avtomobil giganti «Jiguli» va «Niva» 
rusumli  avtomobillar  tayyorlay  boshladi.




Do’stlaringiz bilan baham:

Темир йо’ллар электр та’миноти — ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ТРАНСПОРТНЫЙ УНИВЕРСИТЕТ

Kafedra 5310200 — Elektr energetika (temir yo‘l transportida) bakalavriat ta’lim yo‘nalishi va 5A310201 — Elektr ta’minoti (temir yo‘l transporti korxonalarida) magistratura mutaxassisligi bo‘yorlayicharm.

Кафедрада бакалавриат та’лим йо’налисида куйидаги фанлардан ма’руза, амалийот ва лаборатория ишлари олиб борилади:

1. Электроника асослари ва микропроцессорли бошкарув;

2.Электротексниканинг назарий асослари;

3. Электротексник materiallar;

4. Автоматика в микропроцессорли курилмалар асослари;

5. Электр энергии ишлаб чикариш, узатиш ва автоматлаштириш;

6. Электроника асослари;

7. Откинчи джарайонлар;

8. Электр о’лчашлар;

9. Электр транспорт электр та’миноти ва нимстансиялар;

10. Контакт тармоги;

11. Elektr tarmoqlari va tizimlari;

12.Elektrlashtirilgan temir yo‘llarining elektr ta’minoti;

13. Тортувчи нимстансиялар;

14. Notortuvchi iste’molchilarning elektr ta’minoti;

15. Texnik foydalanish qoidalari.

Kafedrada magistratura mutaxassisligi bo‘yicha quyidagi fanlardan ma’ruza va amaliyot olib boriladi:

1. Темир йо’л транспорти корхоналари электр тармоклари;

2. Темир йо’л транспорти корхоналари электр та’миноти;

3. О’та кучланиш ва изоляция;

4.Темир йо’л транспорти электр та’миноти тизимига тексник хизмат корсатиш;

5. Ищи о’ринларини компьютерлаштириш ва электр та’миноти тизимларини автоматлаштириш;

6. Релели химоя;

7. Электромагнит мослашув;

8. Электрэнергетикада микропроцессорли иккиламчи тизимлар;

9. Elektr energetika fanlarini o‘qitish metodikasi;

Kafedrada yuqorida sanab o‘tilgan fanlardan konsultatsiya o‘tkazish kunlari belgilangan. Шу билан бир каторда бу фанлардан курс ишлари хам амальга оширилади.

ILMIY-TADQIQOT ISHLAR: Kafedrada 2 ta aspirant va 10 ta ilmiy izlanuvchi doktorlik va nomzodlik dissertatsiyalari ustida ish olib bormoqda.

1. зад. Д.Ш.Рустамов (аспирантура муддати 01.03.2010 г.да тугаган) — диссертация мавзуси: «Трансформаторы постоянного тока для системы управления тяговым силовым электрооборудованием» (ixtisoslikning’element’end, 2008). . Номзодлик минимумлари топширилган. Диссертация мавзуси боьича чоп этилган илмий ишлари сони 19 та (шундан илмий джурналларда 1 та, халкаро ва республика микесидаги илмий анджуманларда 15 та ва ixtiroga 3 та патент олинган.Химоя 2013 йил март –апрел ойларида Тошкент давлат техника университета (ТДТУ) хузуридаги ixtisoslashgan Kengashda rejalashtirilmoqda.

2. зад. Ботиров X.E. (аспирантура муддати 01.03.2010 г. тугаган) — диссертация мавзуси: «Магнитожидкостные измерительные преобразователи для системы управления» (ixtisoslik 05.13.05) (OAKning 2008 yil 2 — son byulletenida’e. Номзодлик минимумлари топширилган. Диссертация мавзуси боьича чоп этилган илмий ишлар сони 11 та (шундан илмий джурналларда 2 та, халкаро ва республика микесидаги илмий анджуманларда 8 та ва ixtiro 2 та.Химоя 2012 йилда декабрь ойларида Тошкент давлат техника университети (ТДТУ) хузуридаги ixtisoslashgan Kengashda rejalashtirilmoqda.

3. точки. Сафаров А.М. — диссертация мавзуси: «Электромагнитные преобразователи больших токов для микропроцессорных систем управления устройствами электроснабжения и.д. transporta »(ixtisoslik 05.13.05) (OAKning 2008 год 2 — сын бюлетенида элон цилинган). Диссертация мавзуси боьича чоп этилган илмий ишлар сони 30 та (шундан илмий джурналларда 8 та, халкаро ва республика микесидаги илмий анджуманларда 20 та ва ixtiroga 2 та асосий патент).Химоя 2012 йил ноябрь — декабрь ойларида Тошкент давлат техника университети (ТДТУ) хузуридаги ixtisoslashgan Kengashda rejalashtirilmoqda.

4. зад. Суллиев А.Х. — диссертация мавзуси: «Бипараметрические резонансные датчики движения для систем контроля и управления» (ixtisoslik 05. 13.05). Диссертация мавзуси институт Ильми Кенгашида ко’риб чикилган хамда ДУБ бюллетенида элон килиш учун топширилган. Диссертация мавзуси боьича чоп этилган илмий ишлар сони 19 та (шундан илмий джурналларда 7 та, халкаро ва республика микесидаги илмий анджуманларда 8 та ва ixtiroga 4 та патент).Химоя 2011 год 18 июнда Тошкент давлат техника университети (ТДТУ) хузуридаги ixtisoslashgan Kengashida muvaffaqiyatli o‘tdi.

5. Соискатель Исроилов Ю. (1-курс) — диссертация мавзуси «Опто-электронные датчики больших токов для системуправления и контроля» (ixtisoslik 05.13.05). Диссертация мавзуси институт Ильмий Кенгашида ко’риб чикиш учун тайёрланмокда.

6. зад. Джоараева К.К. — диссертация мавзуси: «Магнитоупругие датчики мексанических напряжений для систем управления и контроля» (ixtisoslik 05.13.05). Диссертация мавзуси институт Ильми Кенгашида ко’риб чикилган хамда ДУБ бюллетенида элон килиш учун топширилган. Диссертация мавзуси боьича чоп этилган илмий ишлар сони 9 та (шундан илмий джурналларда 1 та, халкаро ва республика микйосидаги илмий анджуманларда 5 та ва ixtiroga 4 та ixtiroga патент олиш учун талабнома).

7. зад. Болтаев О.Т. — диссертация мавзуси: «Исследование магнитных сепей с электромагнитными экранами распределенными параметрами» (ixtisoslik 05.09.05). Диссертация мавзуси институт Ильмий Кенгашида ко’риб чикилган хамда ДУБ бюлетенида элон килиш учун тайёрланмокда. Диссертация мавзуси боьича чоп этилган илмий ишлар сони 6 та (шундан илмий джурналларда 1 та, халкаро ва республика микесидаги илмий анджуманларда 5 та).

Кафедра профессор-о’китувчилари иктидорли талабалар билан ишлаш максадида кузги ва бахорги семестрада режа асосида хафтанинг бельгиланган кунларида муаммоли мавзулар бо’йича улар билан мунтазадалар шугуллам.

1. 2012 год 15 октября куни Диссертация устида иш якунлари бо’йича магистратура талабалари илмий-амалий конференциясида иштирок этган 1-курс магистри.

2. Талабалар о’ртасида «Электротексниканинг назарий асослари» фанидан отказилган Республика фан олимпиадасида ET-513 гуру талабалси Утегенов М. (rahbar dots. Назирова З.Г.) факсрли 2-о’ринни егалли.

Кафедра окитувчилари илмий ва амалий анджуманларда ма’рузалар билан катнашди.ТошТЫМИ ва факультет микесида ташкил килинган тадбирларда кафедра профессор-о’китувчилари доимо катнашадилар.

2011-2012 o‘quv yilida rejalashtirilgan quyidagi ilmiy-tadqiqot ishlari bajarildi:

1. Давлат гранти «A3-048, A3-049:« Взаимодействие токоприемника и контактной сети при высокоскоростном движении электрического транспорта »» (25,0млн. Сум). Баджарилиш муддати 02.01.12г — 31.12.2014г.

2. Хоаялик шартномаси №159 «Методика испытания устройств контактные сети при высокоскоростном движении»., (8,3 млн. Сум).

3. Хоялик шартномаси №4 «Методика испытания консолей контактные сети при КС-250-УЗ» (5,2 млн.сум).

Bajariladigan davlat granti va xo‘jalik shartnomalarining umumiy miqdori 38,5млн. so‘m.

Кафедра «Узбекистон темир йо’ллари» ДАК нинг «Электр та’минот» маркази билан илмий-тексник шартномаси асосида топширикларни баджарьяпти ва илмий-текник кенгашларда катнашади.

ТАШКИЛИЙ-УСЛУБИЙ ИШЛАР: Кафедра коридорлари умуммухандислик ва макссус фанларни о’кишда йордам берадиган о’кув плакатлари билан джихозланган.Bundan tashqari, O‘zbekiston energetikasi hamda yangi qurilib, ishga tushirilayotgan temir yo‘l liniyalarini aks ettiruvchi plakatlar ham osilgan.

МААНАВИЙ ВА МАРИФИЙ ИШЛАР: Кафедраннинг манавий-ма’рифий ва тарбиявий ишлари ва турли тадбирларни отказишда профессор окитувчилар фаол катнашди. Кафедра профессор-о’китувчиларининг ма’навий-ма’рифий тадбирлар бо’йича килинган асосий ишларини куйидагича ифодалаш мумкин:

1. 2012 год yil «Мустахкам ойла» yili deb atalganligi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Каримов рахнамолигида амальга оширилайотган ишлар юзасидан проф. Амиров С.Ф., Доцентлар Сафаров А.М., Турдибеков К.Х., Бедрицкий И.М., Назирова З.Г., Якубов М.С., Катта окитувчилар Баянов И.Н., Сагатов Г.Т., Суллиев А.Х. ва бошка профессор-окитувчилар о’з вактида талабаларга ма’рузалар килиб туришади.

2. Хар ойда институт ма’навият ва марифат боалими томонидан тузилган режа асосида мураббийлар оаз гуруксларида йиг’илишларни мунтазам отказадилар. Баджарилган ишлар мураббий джурналида акс эттирилади.

3. ToshTYMI yotoqxonasida belgilangan tartibda xar oyda rejalashtirilgan navbatchilik amalga oshiriladi.

VI. QO’SHIMCHA ISHLAR: ToshTYMI профессор-o’qituvchilarining «АХБОРОТ kommunikatsiya Texnologiyalari» bo’yicha ташкил qilingan Maxsus kurslarda ва ToshTYMI qoshidagi kadrlar malakasini oshirish, tayyorlash ва qayta tayyorlash YO’L markazida «ToshTYMI харакат xavfsizligi билан bog’liq bo’lgan mutaxassis кафедралар профессор-о’китувчиларнинг малакасини ошириш »курсларида кафедра профессор-о’китувчилари фаол катнашиб, о’з малакаларини ошириб боришади ва о’злари куйидаги дастурларда катнашишди:

1.Доцент Якубов М.С. ТДТУ кошидаги кошидаги Олий ингенерлик педагогика институт 2012 йил 1 мартдан 7 апрелгача «Педагогик технология ва педагогик махорат» йо’налиши бойича малакасини оширди.

2. зад. Болтаев О.Т. O’zbekiston Respublikasi Prizidentining «Iste’dod» jamg’armasi masofali o’qitish markazida 2012 yil 26 martdan 21 aprelgacha «Innovatsion texnologiyalar», «Axborot texnologiyalari va masofali o’qitish», «YUksborot texnologiyalari va masofali o’qitish», «Uksborot texnologiyalari va masofali o’qitish», «Uksborot texnologiyalari va masofali o’qitish», «YUksiyol Shaxatak me’nav Баркамол авлодга йо’налтирилган миллий тарбия технологииаси »макссус курсларини тинглади.

KAFEDRANING KELAJAKdagi REJALARI:

1. О’кув джарайонини такомиллаштириш бо’йича:

1) лаборатория базасини замонавий асбоб ва ускуналар билан джихозлашни давом эттириш;

2) лаборатория ишларини баджаришда физик модель ташкари виртуальная лаборатория ишлари сонини ко‘пайтириш;

3) магистратура о’кув реджасига киритилган лаборатория ишларини то’лик баджарилишини та’минлаш;

4) хар бир фан сюсусиятларидан келиб чиккан холда янги педагогик ва аксборот технологиялар усулларини кенгрок джорий килиш;

2. О‘кув-услубий ишлар бойича:

1) бакалавриат йо’налиши ва магистратура мутаксассислиги ixtisoslik fanlari бо’йича о’збек тилида дарслик ва о’кув ко’лланмалар йозишни давом эттириш;

2) МБИ, о’кув-ишлаб чикариш, битирув олди амалиёти ва айрим фанлардан мустакил ишларни баджаришга ​​оид услубий ко’рсатмалар тайёрлаш ва чоп эттириш;

3) mutaxassislik fanlaridan o‘zbek tilida ko‘rgazmali o‘quv plakatlarini tayyorlash;

3. Ilmiy-tadqiqot ishlari:

1) Давлат гранти ва хо’джалик шартномаси бо’йича баджарилайотган ишлар салмог’ини ошириш;

2) 2012йил оксиригача 3та номзодлик ва 1 та докторлик диссертацииялари химоясини амальга ошириш;

3) темир йо’л электр та’миноти тизимини такомиллаштиришга ​​оид илмий маколаларни МДХ илмий джурналларида чоп эттириш;

4) МИИТ, ЛИИЙТ ва бошка темир йо’л транспорти олий о’кув юртлари олимлари билан илмий-педагогик алокаларни янада кенгайтириш.

Тошкент вилятида электр та’минотидан асосиз узилишлар учун хоралар ко’рилмокда — Gazeta.

uz

Фото: Шухрат Латипов / «Gazeta.uz»

.

Toshkent viloyatida iste’molchilarni asossiz ravishda elektr ta’minotidan uzib qo‘ygan Toshkent, Zangiota, Qibray tumani elektr tarmoqlari korxonalari rahbarlariga nisbatan choralar ko‘rilmoqda.

25 ноября 2020, 11:31 Джамият

Тошкент вилятида ахолини огохлантирмасдан електр та’минотидан узиш холатларига йо’л ко’ыган мутасадди шакссларга нисбатан хоралар ко’рилмокда. Бу хакда Монополгияга карши курашиш ко’митаси матбуот хизмати хабар килди.

Сусусан, Тошкент вилояти Монополияга карши курашиш худудий бошкармаси томонидан Олмалик шахридаги 279-сонли электр трансформаторга уланган истемолчилар иогохлантирилмасдан електр тазибиотидан. Ушбу холат юзасидан «Олмалык шахар електр та’миноти» корхонаси рахбари Анварджон Уразалиевга нисбатан Мамурий джавобгарлик то’г’рисидаги Кодекснинг 178-моддасига асосан ма’мурий байылоннома рас. иб, Олмалык шахар мамурий судига иш юритувдаги худжятлар юборилди.

Шунингдек, октябрь ойда Зангиота туманида тармокдан узиб ко’йилган карздор исте’молчилар то’ловларни амалга оширгандан кейин кайта улаш бо’йича ариза топширганларига тармасдары кэлектан, исктр карамасдан эллеган.

Yuqoridagi holat yuzasidan «Тошкент худудий электр тармоклари» AJga nisbatan «Iste’molchilarning huquqlarini himoya qilish to’g’risida» gi Qonunning 19-moddasi birinchi birinchi’g’risida, gi Qonunning 19-moddasi birinchi buzilasi talablariida qo’ymaslik to’g’risida ogohlantirilgan.

Shunga qaramasdan, 20 noyabr kuni Toshkent tumanidagi qariyb 17 ming elektr energiya iste’molchisi tomonidan foydalanilgan elektr energiyasi uchun to’lovlar bo’yicha yuzaga kelgan’ ‘xtatgan. О’з навбатида, юкоридага холат джойга чикиб о’рганилганда, исте’молчилар томонидан фойдаланилган электр энергияси учун карздорлик то’лангандан кейин хам автоматик равшда электр тармоганмаганаганайта qanqanta.

Ушбу холат джорий йилнинг 21, 22 ноябрь кунлари кибрай хамда Зангиота туманларида хам аникланди. Hozirgi кундой hududiy boshqarmaning 29 oktyabrdagi ko’rsatmasini bajarmaganligi sababli Тошкент, Зангиатинском, Кибрай tumani ELEKTR tarmoqlari korxonalari rahbarlariga nisbatan ma’muriy hujjatlarni rasmiylashtirib, tegishli tartibda ko’rib chiqish учун ma’muriy sudga yuborish choralari ko’rilmoqda, deyiladi xabarda.

Telegram kanalga a’zo bo’ling «Газета.uz »